De CIA was jarenlang het centrale instituut voor inlichtingenoperaties en analyse van alle verworven informatie. De CIA-directeur leidde niet alleen zijn eigen organisatie, maar coördineerde ook het werk van de andere inlichtingenorganisaties. Hij was ook de man die zorgde voor het dagelijks informatiebulletin voor de president. Dat is verleden tijd. Nadat de CIA de septemberaanslagen niet had zien aankomen, adviseerde de onafhankelijke septembercommissie een andere inlichtingenstructuur, met aan het hoofd een nationaal directeur inlichtingen.President Bush nam dit advies over en benoemde John Negroponte -oud-VN-ambassadeur en Washingtons oud-ambassadeur in Bagdad- tot zijn topman voor inlichtingen. Geen makkelijke positie, want Negroponte moet het werk van zestien verschillende inlichtingenorganisaties coördineren. Bovendien beheert het ministerie van Defensie (Pentagon) volgens inlichtingendeskundigen ongeveer 80 procent van de ruim 40 miljard dollar die Washington jaarlijks uitgeeft aan het verzamelen en analyseren van inlichtingen.

„Dat betekent concreet dat minister van Defensie Donald Rumsfeld verreweg de meeste invloed heeft in de Amerikaanse inlichtingengemeenschap; zijn invloed overschrijdt in belangrijke mate die van de CIA en mogelijk ook die van John Negroponte”, aldus Ivan Eland, politiek analist van het Cato Research Instituut in Washington. Hij wijst erop dat Rumsfelds DIA (Defense Intelligence Agency) de laatste jaren in het kader van de strijd tegen het terrorisme steeds actiever wordt in het buitenland, ook op terreinen die vroeger exclusief voor de CIA gereserveerd waren.

John Negroponte voert dus een dubbele strijd. In de eerste plaats moet hij het Amerikaanse inlichtingenapparaat stroomlijnen. Dat betekent dat de CIA meer aandacht gaat besteden aan het verzamelen van informatie en de analyse van alle verzamelde gegevens meer en meer overlaat aan het nieuwe Nationale Centrum voor Terreurbestrijding. Porter Goss verzette zich hiertegen en dat werd hem politiek fataal. Hij was de laatste van de CIA-directeuren die de steun van het Witte Huis verloren en moest opstappen.

De betrekkingen tussen de CIA en het Witte Huis zijn zelden zonnig geweest. President Eisenhower klaagde er indertijd over dat hij twee ambtstermijnen lang vergeefs had geprobeerd de CIA -toen onder de fameuze Allen Dulles- „ertoe te brengen betrouwbare informatie te leveren.” Het was ook tijdens Dulles’ bewind dat president John F. Kennedy op grond van onbetrouwbare informatie van de CIA besloot tot de invasie van Cuba via de beruchte Varkensbaaioperatie. Een operatie die jammerlijk mislukte.

In latere jaren werd de CIA verrast door de nucleaire bewapening van India en Pakistan en in 2001 door de septemberaanslagen. Critici verwijten de CIA dat de organisatie ten onrechte beweerde dat Saddam Hussein beschikte over massavernietigingswapens. In feite was het echter vooral Defensie dat dit beweerde, terwijl de CIA hierbij kanttekeningen plaatste. CIA-directeur George Tenet vond deze kanttekeningen echter niet belangrijk genoeg -of hij vond zijn eigen positie té belangrijk- om deze kanttekeningen onder de aandacht te brengen van zijn baas, president Bush, toen het duidelijk werd dat deze het op Bagdad voorzien had.

De toekomst van de CIA is onduidelijk. „De nieuwe directeur zal in de eerste plaats het moreel van de CIA moeten herstellen, nadat dit onder het wanbeleid van Goss en zijn onervaren politieke secondanten de laatste anderhalf jaar ernstig werd ondermijnd”, aldus Eland. Verder zal de nieuwe directeur de CIA moeten aanpassen aan z’n afgeslankte rol in de inlichtingenstructuur nieuwe stijl waarvoor president Bush twee jaar geleden gekozen heeft. Maar één ding staat vast: de CIA heeft z’n centrale plaats binnen het Amerikaanse inlichtingenapparaat definitief verloren.