Koningin Juliana onthulde het oorlogsmonument op 4 mei 1956. Sinds die dag is het Nationaal Monument het uitgesproken symbool van respect van de bevolking voor de Nederlandse slachtoffers van oorlog en vredesmissies, waar ook ter wereld.Het gouden jubileum van het bekende monument gaat geruisloos voorbij. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei besteedt er geen speciale aandacht aan als hoogwaardigheidsbekleders tijdens de dodenherdenking donderdagavond kransen leggen bij de 22 meter hoge zuil van wit natuursteen. Ook de gemeente Amsterdam laat het jubileum stilletjes voorbijgaan.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wijst er op dat er direct sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een herdenking plaatsvond op de Dam, nog voor de onthulling van het huidige monument. De eerste elf jaar gebeurde dat bij een tijdelijk gedenkteken op het Amsterdamse plein.

Direct na de Bevrijding stond er al een vrijheidsboom voor het Paleis op de Dam. In 1946 besloot de regering dat er een nationaal monument in de hoofdstad moest komen. In afwachting van het ontwerp kwam er op de Dam een gebogen bakstenen muur te staan. In de nissen stonden elf urnen met aarde afkomstig van fusillade- en erebegraafplaatsen uit de toenmalige elf provincies en een urn met aarde van de erevelden uit het voormalig Nederlands-Indië.

In 1952 kregen beeldhouwer John Raedecker en architect J. J. P. Oud toestemming hun ontwerp te verwezenlijken: een gedenkzuil met beelden en een gebogen muur waarin de urnen met aarde waren geplaatst. Aan de voorzijde kwam een reliëf van vier geboeide mannenfiguren, met bovenin een beeld van een vrouwenfiguur met kind. Rechts en links staan twee mannen uit het verzet met huilende honden, die staan voor smart en trouw.

De Centrale Commissie voor Oorlogs- of Vredesgedenktekens maakte bezwaar tegen het ontwerp en de plaatsing, maar de regering keurde het ontwerp toch goed. „Verlies van veel tijd en van veel geld, en een enorme opschudding in het hele land”, waren redenen om Raedecker en Oud toch hun gang te laten gaan. Particulieren zorgden in eerste instantie voor de bekostiging van het gedenkteken, later aangevuld met geld uit allerlei fondsen.

In de loop der jaren werd het monument niet alleen verbonden met de Nederlandse slachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar kreeg het ook betekenis als symbool van nationale eenheid. Talloze keren trok de zuil mensen naar zich toe om stil te staan bij andere oorlogen, vrijheid van meningsuiting en mensenrechten. Daarnaast werd het monument een geliefde hangplek voor jongeren, zwervers, toeristen en duiven.

Weer en wind tastten de pyloon aan. In 1995 vielen enkele brokstukken naar beneden. Regenwater en vorst veroorzaakten kleine en grote scheuren. Twee jaar later besloot de gemeente Amsterdam tot een ingrijpende restauratie: het gehele monument werd gedemonteerd en beton verving het bakstenen binnenwerk. In april 1998 stond er weer een gerestaureerde natuurstenen zuil op de Dam, fris gereinigd om elk jaar op 4 mei weer prominent in de aandacht te staan.