De Russische dictator Josef Stalin had bijzonder veel belangstelling voor zijn Duitse collega Adolf Hitler. De nieuwsgierigheid ging zelfs zo ver dat Stalin een boek over zijn tijdgenoot liet schrijven: ”Het boek Hitler”. Het lijvige werk had maar één lezer, Stalin zelf. Het bijzondere aan ”Het boek Hitler” is vooral de ontstaansgeschiedenis. Stalin wilde na de oorlog aanvankelijk niet geloven dat Hitler dood was. Daarom liet hij de geheime diensten Hitlers dood nader onderzoeken. De opdracht luidde één boek voor één lezer samen te stellen: voor Josef Stalin. Die wilde niet alleen te weten komen of Hitler inderdaad dood was, maar hij wilde ook ervaren wat voor man Hitler nu eigenlijk was geweest. Hij was meer geïnteresseerd in de mens Hitler dan in de politicus Hitler.

Mensen die in Hitlers nabijheid hadden verkeerd en door de Russen waren opgepakt, werden figuurlijk binnenstebuiten gekeerd. Alles wat ze over de Führer wisten, moesten ze vertellen. De Russen deden een gouden vangst toen ze twee voormalige adjudanten van Hitler, Heinz Linge en Otto Günsche, in handen kregen. Zij werden de kroongetuigen voor het boek. De twee hadden jarenlang in de directe omgeving van de Duitse leider verkeerd. De Russische geheime dienst ondervroeg het tweetal vier jaar lang tot ze compleet leeg waren en alles over Hitler hadden verteld.

Op basis van de getuigenverklaringen stelde de Russische geheime dienst een document op: ”Het boek Hitler”. Stalin las het werk en daarna verdween het vijf decennia in een Russische archief. Totdat het recent werd teruggevonden. Twee Duitse historici, Henrik Eberle en Matthias Uhl, hebben het bewerkt tot een goed leesbaar boek.

Driftbuien
Het boek beschrijft opkomst en ondergang van Hitler door de ogen van de twee adjudanten, die dag en nacht in zijn omgeving verkeerden. De lezer maakt Hitlers driftbuien mee, zijn grappen en zijn eetgewoontes. Over Hitler op de Obersalzberg vertellen de kroongetuigen: „Hitler maakte iedere gast attent op het venster dat zo’n prachtig uitzicht op de Alpen en de stad Salzburg in Oostenrijk bood. Trots verklaarde Hitler dat hij zijn slot eigenlijk omwille van het venster had laten bouwen. Op de Bechsteinvleugel stond een buste van Richard Wagner. Hier, bij de grote schouw, bracht Hitler gewoonlijk zijn avonden door met zijn intimi, onder het genot van thee en muziek uit de grammofoonspeler.”

Maar ook laten de twee zien hoe Hitler in 1938 bij de conferentie van München de Engelsen bespeelde. „Net zoals zijn SS-mannen deed ook Hitler zich als een stijve soldaat voor. Met dat optreden wilde hij aan Chamberlain duidelijk maken dat hij voor een man stond die door de Tsjechen tot het uiterste was getergd. Samen met Mussolini zat hij in het midden van de zaal en wachtte zonder op te staan tot Chamberlain naar hem toekwam. Onder het flitslicht van de fotograaf Hoffman reikte Hitler Chamberlain koel en met onbewogen gelaat de hand.”

Het boek eindigt met de ondergang van de Führer en zijn rijk. „Hitlers ogen, die eens hadden gegloeid, leken uitgeblust; zijn gezicht had de kleur van klei. Hij had zwarte randen onder zijn ogen. Het beven van zijn linkerhand leek zich naar zijn hoofd en de rest van zijn lichaam te hebben verspreid. De woorden kwamen bijna geluidloos uit zijn mond: „Ik heb bevel gegeven dat mijn lichaam na mijn dood wordt verbrand. Zorg ervoor dat jullie het bevel zorgvuldig uitvoeren. Ik wil niet dat mijn lijk naar Moskou wordt meegenomen en als een wassen beeld wordt tentoongesteld.””

Niets nieuws
De twee adjudanten werden in de Sovjet-Unie ieder tot 25 jaar dwangarbeid veroordeeld. In 1955 werden ze met de laatste krijgsgevangenen ontslagen uit Sovjetgevangenschap. Linge ging naar de Bondsrepubliek. Günsche werd naar de DDR gebracht en aan het ministerie van Staatsveiligheid overgedragen. Voor hem ging in 1956 de poort van tuchthuis Bautzen open.

Het boek leest bijzonder plezierig, maar de grote vraag is -en dat is het voornaamste punt van kritiek- wat het toevoegt. Alles wat in het boek door de twee kroongetuigen wordt aangevoerd is feitelijk al bekend. Neem Hitler als veldheer. In het boek wordt beschreven hoe hij twijfelt en dubt en in het wilde weg hoge officieren ontslaat. Dat feit is niet nieuws. Zo zijn er talloze voorbeelden te noemen.

Bij lezing van het boek moet in het achterhoofd worden gehouden dat de opstellers van het document, de leden van de Russische geheime dienst, Stalin moesten plezieren. Dat geven de Duitse bewerkers van het manuscript ook toe. „De tekst moest authentiek overkomen, maar hij moest ook tegemoetkomen aan de leesgewoontes en verwachtingen van de opdrachtgever, Josef Stalin.” Zou dat niet gebeuren dan zouden de gevolgen voor de opstellers niet te overzien zijn geweest. Hitler was meedogenloos, maar Stalin deed niet voor hem onder. Het gevolg was dat passages die met Stalins ideeën onverenigbaar waren, werden geschrapt. Zo bevinden zich in de tekst slechts twee verholen toespelingen op het Hitler-Stalinpact van 1939.