”Meer zorg voor gevangenen” kopte het RD vorige week op de voorpagina. Nog meer? zou men gedacht kunnen hebben. Ze kunnen beter… Vult u verder maar in. De gemiddelde publieke beleving is dat gevangenen het veel te goed hebben. Bovendien dat de straffen te licht zijn. Wat dat laatste betreft, zijn de feiten duidelijk: er wordt zwaarder gestraft dan vroeger. Het aantal gevangenisstraffen is ook fors gestegen. Logisch gevolg is dat er dan meer cellen nodig zijn. En dat kost geld, veel geld. De dagprijs van een cel is ongeveer 190 euro.Een tweede punt dat veel geld kost, is de recidive. Bijna 80 procent van de gevangenen gaat na vrijlating weer in de fout. Vorige week dinsdag heeft minister van Justitie Donner in de Zoetermeerse gevangenis de aftrap gegeven voor het programma Detentie en Behandeling op Maat (DBM). De vraag is of er inderdaad meer zorg komt voor gevangenen.

Meer voor minder
In 2002 presenteerde het kabinet-Balkenende I de nota ”Naar een veiliger samenleving”. „Met het veiligheidsprogramma is een offensief ingezet tegen criminaliteit, overlast, geweld en fraude”, aldus minister Donner in de ”Visiebrief modernisering sanctietoepassing” van 7 juni 2004. De samenleving moet veiliger, de recidive naar beneden en het bajesroer moet om. Dat alles tegen minder geld. Meer voor minder dus. Ik beperk me hier tot de uitvoering van de gevangenisstraf. Want daar gaat het over in het programma DBM.

Het omgooien van het bajesroer is eind 2003 gepresenteerd onder de naam ”De nieuwe inrichting”. Het doel hiervan is gevangenisstraffen doelmatig, doeltreffend en vraaggestuurd te organiseren. Justitie wil het detentielandschap eenvoudig en overzichtelijk maken. Je zou het penitentiaire herverkaveling kunnen noemen.

Er komen drie domeinen voor gevangenen: in de eerste preventief gehechten (voorarrest); in de tweede kortverblijvenden (maximaal vier maanden) en in de derde langverblijvenden (alles boven de vier maanden). Een aparte groep vormen de vreemdelingen. Zijn ze veroordeeld en hebben ze geen verblijfstitel (meer), dan komen ze allen in een aparte inrichting (Alphen aan den Rijn).

Kostendekkend
Wat verandert er? Om te beginnen het dagprogramma. Gevangenen kennen een dagprogramma. Dat begint ’s morgens om 7.00 uur. Gevangenen gaan naar het werk (vier uur per dag). Ze verdienen daarmee zo’n 12 euro per week. Daarmee kunnen ze bijvoorbeeld de huur van hun koffiezetapparaat (0,45 euro), koelkast (2,40 euro) en tv (4,20 euro) betalen. Daarnaast is er bezoek, sport, geestelijke verzorging, recreatie, het luchten en bibliotheekbezoek. De gevangene heeft daar recht op volgens de Penitentiaire beginselenwet, zeg maar de grondwet voor detentie. Om 16.45 uur gaat de deur op slot.

In de nieuwe situatie wordt arbeid alleen nog maar aangeboden als die kostendekkend is. Nu wordt er jaarlijks miljoenen op toegelegd. Onderwijs wordt voortaan alleen aangeboden als dat effect kan hebben. Gevangenen in domein één en twee zullen daarom niet meer in de schoolbanken plaats hoeven te nemen.

Actieve bejegening
Nieuw binnen het programma DBM zijn ook de „beperkte terugkeer van het avondprogramma op weekdagen” (die was in 2004 afgeschaft) en de verlofregeling. Die was gebonden aan het regime en wordt persoonsgebonden. Gevangenen zullen stevig worden aangesproken op de persoonlijke verantwoordelijkheid, vooral in domein drie. Een gevangene die z’n afspraken niet nakomt, wordt gekort op extra bezoek of verlof. In het uiterste geval volgt overplaatsing. De minister noemt dat in zijn brief van vorige week aan de Tweede Kamer „een consequente en actieve bejegening (motiveren, belonen en straffen).”

Nieuw ten slotte zijn de medewerkers maatschappelijke dienstverlening (mmd). Zij moeten ervoor zorgen dat het bij gevangenen op vier basale gebieden in orde is. Deze gebieden zijn: een geldig legitimatiebewijs, inkomen, huisvesting en zorg. Door het wegbezuinigen van de reclassering uit de gevangenis was er een enorm gat ontstaan. De mmd’ers vullen dat op en moeten tevens zorgen voor een goede overdracht aan de gemeente waar de gevangene na detentie wil gaan wonen.

Ook het nadrukkelijk aanspreken van gemeenten is nieuw. Daarvoor stuurt Justitie speciaal kwartiermakers op stap.

Sluitpost
De komst van mmd’ers vind ik positief. De terugkeer naar de samenleving moet van binnenuit worden opgestart. Met het aanspreken op de persoonlijke verantwoordelijkheid is ook niets mis. Ik vind dat een centrale notie, ook vanuit christelijk perspectief. Het aanspreken van lokale overheden is prima.

Waar ik alleen bang voor ben: Gaat het allemaal ook werken? Detentie wordt vooral gezien als een financieel probleem en is voor veel instanties een sluitpost. Gevangenen resocialiseren vraagt behalve om professie ook om passie. Het gaat om persoonlijke aandacht, van hart tot hart. Het denken in zorgproducten betekende de dood in de pot voor de traditionele reclassering.

Meer dan ooit is een oproep aan christenen en de christelijke gemeente actueel. Gevangenen bezoeken is een Bijbelse opdracht. Dit is geen vonnis, maar naar de wet van barmhartigheid van de Schepper. Er is inderdaad meer zorg voor gevangenen nodig!

De auteur is directeur van Gevangenenzorg Nederland.