In een opvallende zinsnede merkt Pinochet op dat zijn besluit ook is ingegeven door de wens om de thans heersende „politieke en sociale vrede” te handhaven. Hieruit mag blijken dat de controversiële generaal zich er uiteindelijk toch van bewust is dat hij als splijtzwam in de Chileense samenleving staat.

Geheel zoals het een fiere oud-dictator betaamt, liet de 85-jarige Pinochet zich niet zonder slag of stoot uit de senaat verjagen. Zowel de huidige legerleiding als de regering van de socialistische president Ricardo Lagos moest flink wat druk op Pinochet uitoefenen om hem los te wrikken uit het hogerhuis.

Het vertrek van de bejaarde generaal volgt op een vonnis van de hoge raad inzake een rechtszaak tegen Pinochet en andere oud-militairen in verband met politieke moorden en ontvoeringen in de weken en maanden die volgden op de staatsgreep van 1973. De opperrechters bekrachtigden, met vier stemmen voor en één tegen, een vonnis van een lager tribunaal dat Pinochet van rechtsvervolging ontslaat vanwege diens gereduceerde geestelijke vermogens.

De rechters gingen akkoord met de argumenten van Pinochets pleitbezorgers, die stelden dat hun cliënt niet in staat zou zijn een gecompliceerde strafzaak volledig te bevatten en het hem daardoor ook niet mogelijk zou zijn zich naar behoren te verdedigen tegen de aanklacht. Er is geen beroep mogelijk tegen de uitspraak van de hoge raad.

De oude generaal mag nu in alle rust genieten van zijn laatste dagen. De aanklacht tegen hem blijft evenwel bestaan. Formeel gaat Pinochet nu de geschiedenis in als aangeklaagde voor de moord op 57 mensen en de ontvoering van achttien anderen. Deze onuitwisbare vlek is een troostprijs voor de nabestaanden van de slachtoffers van de dictatuur, die jarenlang geprobeerd hebben Chili’s eertijds machtigste man aansprakelijk te houden voor de gruwelijkheden die in zijn naam plaatsvonden.

Definitief gevrijwaard van rechtsvervolging, was Pinochet aanvankelijk van zins om zijn activiteiten in de Chileense senaat te hervatten. Dat verzekerde hij daags na de uitspraak aan verschillende afgevaardigden van de rechtse partij ”Renovación Nacional” (Nationale Vernieuwing), met wie de generaal een ontmoeting had in zijn kantoor. Bij de regering sprongen hierop prompt alle lichten op rood.

Minister Miguel Insulza van Binnenlandse Zaken sprak met enig cynisme de hoop uit dat de voormalige alleenheerser het fatsoen zou kunnen opbrengen om zich te gedragen in overeenstemming met de grond voor zijn vrijstelling van rechtsvervolging. „Iemand die wegens zijn mentale gesteldheid niet terecht kan staan, heeft natuurlijk ook niets te zoeken in de senaat”, aldus de gepikeerde bewindsman. Zelfs voor legerleider Juan Emilio Cheyre ging Pinochets streven naar het hervatten van zijn werk als senator te ver. „Wellicht doet de generaal er verstandig aan om zichzelf de rust te gunnen die hem thans toekomt”, aldus de generaal.

De senaatsfractie van de Socialistische Partij besloot intussen niet passief te blijven en dreigde naar de rechter te stappen om Pinochet uit het Hogerhuis te verjagen. „Dezelfde argumenten waarmee Pinochets advocaten zegevierden bij de hoge raad, kunnen wij gebruiken om de generaal door een constitutioneel tribunaal onvermogend te laten verklaren voor het vervullen van zijn ambt als senator. Deze man is nu uitgeteld en mag zich gelukkig prijzen niet alsnog naar het gevang te gaan, waar hij eigenlijk thuishoort. Het is de hoogste tijd dat de heer Pinochet begrijpt dat hem niet langer enige rol toekomt in het hedendaagse Chili”, aldus senator Carlos Ominami.

Het hoefde evenwel niet zo ver te komen. Pinochet koos, met enige tegenzijn, eieren voor zijn geld en maakte vrijdagmiddag zelfs bekend dat hij de hoofdstad Santiago zou verlaten om zich „voor enige tijd” te vestigen in de Noord-Chileense havenstad Iquique, waar hij bijna 65 jaar geleden diende als cadet van de cavalerie.

Nu de gewezen dictator politiek heeft afgedaan, kunnen de in Chili bijzonder scherpe tegenstellingen tussen links en rechts wellicht iets vervagen. Als nationaal en vooral controversieel figuur maakte Pinochet bij voorbaat elke toenadering tussen de progressieve en de meer behoudende partijen onmogelijk.

Het zijn in Chili niet zozeer de actuele nationale vraagstukken die voor meningsverschillen zorgen, als wel het verleden. Links beticht rechts ervan moreel medeplichtig te zijn geweest aan de geweldplegingen van destijds, terwijl omgekeerd de beschuldiging klinkt dat links het land in de jaren zeventig heeft geruïneerd en heeft bijgedragen tot het scheppen van een klimaat waarin politieke haat kon gedijen.

„We praten dan over toestanden -eigenlijk fouten gemaakt en begaan door politici van alle partijen- die zich dertig jaar geleden voltrokken. Hoe tragisch deze ook waren, als natie moeten we toch een keer de gezamenlijke blik op de toekomst richten. Nu Pinochet van het toneel verdwijnt is er in de politiek eigenlijk niemand meer wiens voorkomen en levenswandel ons doen herinneren aan de pijnlijke gebeurtenissen van weleer. Nu is dus de weg vrij voor alle grote politieke partijen om samen de inspanning te leveren die nodig is om ons land de extra mate van welvaart en welzijn te bezorgen die Chili nog ontbreekt wil het zich als natie ontwikkeld en beschaaft kunnen noemen”, zo vindt senator Ominami.

Het was opvallend dat de twee rechtse partijen die Pinochet doorgaans in al diens doen en laten bejubelen, het ditmaal niet voor hun idool opnamen. Zelfs de ”Renovación Nacional” kon amper haar lauwe reactie op Pinochets senatoriële ambities verhullen, terwijl het boegbeeld van rechts Chili, de anders zo spraakzame burgemeester Joaquín Lavín van de hoofdstad Santiago, zich van elk commentaar onthield. „Iedereen is eigenlijk een beetje opgelucht dat de heer Pinochet nu echt met pensioen gaat. We zullen het natuurlijk nooit in het openbaar kunnen zeggen, maar vandaag de dag is het gewoon niet meer mogelijk om generaal Pinochet af te schilderen als de redder des vaderlands die hij zo graag is. Hij heeft veel voor ons land gedaan en een waardevolle erfenis achtergelaten in de vorm van ongekende welvaart. Maar dat was toen: een heel ver en ook duister verleden, waaraan we het liefst niet willen terugdenken. Pinochet is een overblijfsel uit die dagen en hoort niet thuis in het heden. Het is goed dat hem dat te verstaan is gegeven”, aldus een naaste medewerker van Joaquín Lavín.