Een jury van leken concludeerde na een proces dat 120 dagen in beslag nam, dat de hoofdcommissaris destijds medeverantwoordelijk was voor het bloedbad, waarbij ook 67 mensen gewond raakten. De agenten die onder bevel van Mario Pantoja stonden, gingen vrijuit.Deze week is het exact tien jaar geleden dat een politiemacht van 270 agenten onder leiding van hoofdcommissaris Pantoja vlak bij het plaatsje Eldorado de Carajas, diep in het Amazonewoud, het vuur opende op een groep landloze boeren die een weg geblokkeerd hielden om de onteigening van een suikerrietplantage te forceren. Volgens overlevenden die tijdens de rechtszittingen getuigenverklaringen aflegden, schoten de agenten lukraak op de menigte, zonder dat hiertoe een directe aanleiding bleek te bestaan. Uit later onderzoek bleek dat de landloze boeren geen vuurwapens bij zich hadden en al evenmin de agenten anderszins bedreigden.

De uiteindelijke veroordeling tot zware celstraffen van hoofdcommissaris Pantoja en van een politiemajoor die 158 jaar kreeg, heette in 2002 een teken dat het gedaan was met de straffeloosheid in Brazilië. Maar zowel de hoofdcommissaris als de majoor heeft nog geen dag van de straf uitgezeten. Beiden mogen in vrijheid het hoger beroep afwachten dat hun advocaten indienden. Pantoja, die jarenlang mocht profiteren van een gulle wachtgeldregeling, is inmiddels met pensioen gegaan en woont in de stad Belem do Para aan de monding van de rivier de Amazone. Eerder deze week verklaarde de hoofdcommissaris voor de televisie zich niet schuldig te voelen. „Er is vanuit de menigte op ons geschoten en wij hebben vervolgens uit zelfverdediging gehandeld”, aldus Pantoja.

Hoewel er reeds drie jaar zijn verstreken sinds de veroordeling van beide politieofficieren is het nog steeds niet bekend wanneer de justitie toekomt aan de behandeling van het beroep. Volgens advocaat Walmir Brelaz, van wiens hand recent een boek verscheen over het „langste proces aller tijden” in Brazilië, kan het nog jaren duren voor Mario Pantoja opnieuw terecht moet staan. „Zijn advocaten zijn heel deskundig in het tijdrekken, terwijl het openbaar ministerie met verdachte regelmaat steken laat vallen. Het resultaat van deze wisselwerking is dat tot dusver nog niemand heeft moeten boeten voor het bloedbad van Eldorado de Carajas”, aldus Brelaz.

De overlevenden van de confrontatie hebben het iets minder riant. Hoewel direct na het bloedbad de 67 gewonden alle mogelijke medische bijstand was toegezegd, is daar volgens de 36-jarige Rubenita da Silva weinig van terechtgekomen. Een kogel trof Rubenita in het gezicht en verbrijzelde een deel van haar kaak. Nog steeds heeft zij grote moeite met eten. Niet alleen verloor Rubenita verschillende tanden en raakte haar gezicht verminkt, de resten van het projectiel draagt zij nog steeds met zich mee. „Ik ben hevig bloedend en geboeid in een boevenwagen afgevoerd naar Belem do Para, een reis van bijna 700 kilometer. Eigenlijk had ik daar dood moeten aankomen. Dat hebben artsen mij later verteld. Zij hadden dat weer opgevangen uit een gesprek van agenten onderling”, aldus Da Silva.

De tiende verjaardag van het bloedbad is evenwel niet onopgemerkt gebleven. De Beweging van Landlozen (Movimento dos Sem-Terra, MST) organiseerde in de deelstaat Para en elders in Brazilië verschillende wegblokkades en betogingen als protest tegen het uitblijven van een definitief vonnis. Ook heeft de leiding van de beweging het aantal bezettingen van landerijen opgevoerd. MST telt ongeveer 6 miljoen leden en volgelingen. De beweging is niet te spreken over het beleid van president Lula da Silva, van wie de landloze boeren meer hadden verwacht. „Wij wachten nog steeds op een daadkrachtiger en vooral rechtvaardiger herverdeling van de landbouwgrond zoals die jarenlang door de Arbeiderspartij van president Da Silva is bepleit. Maar nu deze partij de macht eindelijk in handen heeft, lijkt zij de idealen van weleer te zijn vergeten”, aldus Jaime Amorim, die de acties en bezettingen van MST coördineert.

Ongeveer driekwart van de overlevenden van het bloedbad nabij Eldorado de Carajas is tegenwoordig ondergebracht op de landerijen van de Macaxeiraplantage, die destijds de inzet was van de dramatisch afgelopen wegblokkade. Het landgoed is opgedeeld in 52 kernen van vijf gezinnen en produceert voornamelijk rijst, bonen en bananen. „Ik droom ervan het drama achter me te kunnen laten, maar dat lukt gewoon niet. Iedere keer als ik op straat loop, kom ik wel iemand tegen die de tragedie met mij heeft beleefd. Een weduwe of wees. Iemand die lichamelijk is verminkt. Iemand die net als ik de kluts kwijt is en als een soort zombie door het leven gaat. Er gaat geen dag voorbij zonder dat het onderwerp ter sprake komt. Vergeten is voor ons niet mogelijk”, zo stelt Josimar de Freitas, die aan het bloedbad een klein akkertje overhield, maar zijn stukje grond naar eigen zeggen meteen zou willen ruilen voor een beetje gemoedsrust.