Liefhebbers van zogenaamde oude schrijvers kunnen blij zijn met de levensbeschrijving van Theodorus van der Groe die dr. W. Fieret onlangs het licht liet zien. Een figuur als Van der Groe maakt nog steeds indruk om zijn ernst en eerlijkheid, die overal in zijn geschriften tot uitdrukking komen. Toch krijgt de lezer van de jongste biografie een aantal belangrijke thema’s niet voorgeschoteld. Een nieuwe levensbeschrijving is des te meer interessant omdat sinds de laatste biografie over Van der Groe in de jaren tachtig nieuwe gegevens zijn opgedoken. De bedoeling van deze achttiende-eeuwse boeteprediker komt hierdoor in een scherper licht dan voorheen te staan. Goed dus dat Fieret in een bijdetijdse levensbeschrijving met een deskundige voorlichting komt. Velen zullen met mij blij verrast hebben opgekeken toen de nieuwe biografie werd aangekondigd.

”Theodorus van der Groe” bestaat uit tien hoofdstukken, waarin de hoofdpersoon wordt neergezet in het historische kader van de achttiende eeuw. Fieret heeft zijn boek samengesteld uit een artikelenserie in de kerkbode van de oud gereformeerde gemeente van Woudenberg, die hij voor deze uitgave heeft bewerkt. Hij wil zo de aandacht vestigen op de persoon van Theodorus van der Groe, zijn werk en zijn opvattingen.

Redelijkerwijze kun je verwachten dat het boek niets meer of minder dan een portret naar het leven biedt. Ook al heeft dat geen wetenschappelijke pretenties, de lezer heeft recht op een adequate beeldvorming. De biograaf geeft echter aan reden te hebben om zijn informatie volgens een merkwaardig selectiecriterium te beperken. Hij mijdt zaken die al in andere studies aan de orde zijn gesteld of die specifieke en specialistische voorkennis vragen.

Nijkerkse beroering
Toch bevredigt deze motivatie maar zeer ten dele. Enkele voorbeelden maken duidelijk dat de auteur in zijn beschrijving van Van der Groe als bewogen zielzorger in een eeuw van verval zijn bronnen nogal willekeurig selecteert. Er ontbreekt veel belangrijks. Wat Fieret wel beschrijft is voor een belangrijk deel voor een portrettekening veel minder relevant dan wat hij niet vermeldt.

Hij gaat bijvoorbeeld voorbij aan de uiterst relevante controverse rond de ”Zielseenzame meditatiën” van de weeshuisvader Jan Eswijler en de daaruit voortkomende pennenstrijd. Dat is bijzonder jammer. In die strijd werd de pas bekeerde theoloog Van der Groe gestaald en gesterkt voor een levenslange strijd tegen de geestelijke boosheden in de lucht.

Wel staat de auteur gelukkig stil bij het zogenaamde Nijkerks Beroeringswerk en de beleving van Van der Groe. Als mogelijke verklaring voor de onverbloemde kritiek die Van der Groe op het beroeringswerk oefende, geeft Fieret vier aspecten: het diepe besef dat hij in een tijd van groot verval leefde, de sterke nadruk op het onderscheid tussen waar en vals geloof, een strak logische denktrant en een pessimistische toekomstvisie. Maar als de visie van Van der Groe op deze beweging nu eens zonder zijn reactie op Eswijlers boodschap onverklaarbaar was -wat mijns inziens aantoonbaar is- dan houdt Fierets verklaringsmodel waarschijnlijk geen stand.

Duizendjarig rijk
Van der Groes reformatorische visie op Wet en Evangelie en de afstand die hij waarnam tussen de geloofsbeleving van de Reformatie en die van zijn eigen tijd zouden hem pas echt goed hebben getekend. Dan zouden de lezers een hoofdstuk over Van der Groe en ”De Oude Orthodoxe Leer der ware gereformeerde kerke” zijn tegengekomen. Nu wordt dit boek zelfs niet genoemd. Wat geeft overigens een specialistisch onderwerp als ”Van der Groe en het duizendjarig vrederijk” de lezer mee?

Een laatste kritische vraag betreft de vermelde literatuur. Waarom heeft de auteur relevante literatuur over Van der Groe niet opgenomen en daarentegen wel literatuur over merendeels secundaire onderwerpen?

Alle kanttekeningen bij dit overigens fraai uitgevoerde boekwerk ten spijt, het is goed dat de belangstelling voor deze theologische scherpslijper vandaag nog springlevend is. Dat blijkt behalve uit Fierets biografie uit publicaties die catalogi deze maanden aankondigen.