Een moment tijdens de Nacht van de Filosofie, aan het begin van de zaterdagavond. De Shaffyzaal van de Amsterdamse cultuurtempel Felix Meritis aan de Keizersgracht is tot op de laatste plaats bezet.Prof. Herman Philipse geldt als Nederlands meest bekende atheïst. Hij baarde veel opzien door zijn ”Atheïstisch Manifest”, recent opnieuw uitgegeven met een voorwoord van Ayaan Hirshi Ali. Alister McGrath was vroeger overtuigd atheïst, maar werd later actief christen en apologeet. In zijn recente boek ”De ondergang van het atheïsme” betoogt de Oxfordse theoloog dat atheïstische levensbeschouwingen onvoldoende inspirerend zijn en dat een nieuwe opkomst van religie onvermijdelijk is.

McGrath laat zich niet vangen door het dilemma of je het bestaan van God wel of niet kunt bewijzen. „Beide is onmogelijk. Rationele argumenten voldoen niet, criterium is of religie het leven van mensen fundamenteel verandert en inspireert.”

Religie beleeft volgens hem een comeback. „Mensen zijn op zoek naar zingeving. De verlichting met haar universele rede als laatste maatstaf heeft zijn langste tijd gehad. Mensen hongeren naar spiritualiteit.”

Philipse is er niet mee tevreden. Hij wil als filosoof waarheid. Het is ook wetenschappelijk bewezen dat mensen in illusies geloven. Hij verwijt dat McGrath alleen met „anekdotische” gegevens komt, zoals de groei van de pinksterkerken. Harde empirische gegevens laten echter zien dat de secularisatie onmiskenbaar voortschrijdt.

McGrath heeft volgens hem een groot probleem. „Als hij zegt dat alleen het christendom de ware religie is, moet hij andere religies als onwaar beschouwen. Waar haalt hij deze superioriteitsgedachte vandaan?”

Verlichting
McGrath verzucht dat dit echt een verlichtingsdebat is. De verlichting ging immers uit van een universele waarheid die door de rede is te achterhalen. Hij spreekt deze woorden uit, niet wetende dat tijdens dezelfde nacht Andreas Kinneging de Sokrates Wisselbeker krijgt voor zijn boek ”Geografie van goed en kwaad”. De ANP-nieuwslezer vat het boek van Kinneging later samen als een boek dat de verlichting als oorzaak ziet van het verval van de westerse beschaving. Boeiend gegeven in dit debat over de verlichting.

Het is ook niet waar dat alle niet-christelijke religies onwaar zouden zijn, zo geeft McGrath Philipse toe. Hij zet dan uiteen dat alle andere religies een vaag begrip hebben van God. „Er is in alle religies een besef van godheid. De natuurlijke theologie is daarom belangrijk en interessant. Wat echter in alle religies vaag beseft wordt, is in het christendom vervuld.”

Daar gaat Philipse recht tegen in: deze religies lijken dan op kinderen op weg naar de volwassenheid. „En waarom is de ene religie superieur? U maakt zich ook schuldig aan Eurocentrisme als u zegt dat kritiek op religie door de verlichting komt. Kritiek op religie komt bij alle culturen en religies voor.”

McGrath: „Het is geen arrogantie als je gelooft dat jouw geloofsvisie de meest ware en betrouwbare is. Het is ook een kwestie van denken. Ik was eerst atheïst en begon door na te denken te twijfelen over de vooronderstellingen van het atheïsme. Denken is wezenlijk voor het leven. Wie niet denkt, leeft niet meer.”

Philipse probeert het op een andere manier. „We zijn te abstract bezig. Wat doe je dan met tegenstrijdigheden en fouten in de Bijbel? Waarom geloof je wel in Christus en niet in mormonen-leider Joseph Smit?”

McGrath gaat recht zitten: „De openbaring van Smit is niet waar omdat hij niet is opgestaan”, zo luidt zijn meest radicale antwoord van de avond. „Dat is het belangrijkste argument voor het christelijk geloof: Jezus is God en Hij is opgestaan uit de doden.”

Maar de tijd is helaas voorbij om daar verder op in te gaan, zo voegt hij er enigszins spijtig aan toe. De boodschap van de opstanding klinkt echter nog ter elfde ure in de Nacht van de Filosofie.