Over zo’n abstract thema kunnen de mensen van de praktijk altijd het mooist vertellen. Donderdag deed voormalig VN-commissaris voor de vluchtelingen, Ruud Lubbers, een boekje open over de wereld van de vluchtelingenkampen in Afrika. „Het was altijd mooi te zien hoe vluchtelingen zichzelf helpen. Ze geven onderwijs aan hun kinderen, soms zelf boven primair niveau. Ook op andere punten waren kampen voorbeelden. Bijvoorbeeld omdat de verspreiding van hiv/aids er bijna tot stilstand kwam. Het was heel bevredigend enkele jaren met dit werk bezig te zijn.”Volgens Lubbers heeft de voorbeeldige ontwikkeling in UNHCR-kampen te maken met een bijzondere situatie, namelijk de afwezigheid van mannen en de dominantie van vrouwen. „Ik kreeg zelfs vragen of ik er niet voor kon zorgen dat men deze dingen zou kunnen voortzetten als men weer terug zou zijn in het eigen dorp. Ons beleid was immers gericht op de terugkeer van vluchtelingen. Maar eenmaal terug in een normale situatie zou de man weer de baas zijn. En dan zouden veel verworvenheden weer voorbij zijn.”

Niet dat het leven in de kampen niet zwaar was. „We hebben bijvoorbeeld geleerd vluchtelingen niet te dicht bij de grens te plaatsen. Want dan werden velen, ook zelfs zeer jonge kinderen, binnen de kortste keren door militairen en rebellen geronseld voor de strijd.”

De grootste frustratie voor zowel de vluchtelingen als de UNHCR was volgens Lubbers dat de daders ongestraft hun gang gingen. „Men ging er eigenlijk voetstoots van uit dat die vrij zouden blijven rondlopen. Met de komst van internationale gerechtshoven wordt dit nu stap voor stap beter. Dat is een enorme vooruitgang.”

Het einde van het ongestraft blijven is ook voor de Zuid-Afrikaanse Navi Pillay, rechter bij het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag, de betekenis van de internationale hoven. „Sinds het eind van de Koude Oorlog is er weer grotere bewustheid dat het nodig is het recht te handhaven. Het geschonden recht kan hierdoor worden hersteld. Zolang het ICC mensen kan vervolgen, staat niemand meer boven de wet.”

Daarnaast noemde ze nog een „speciale uitvinding” van het ICC, namelijk de erkenning van de slachtoffers van misdrijven. „Wij hebben een fonds voor slachtoffers in het leven geroepen. Bijvoorbeeld om ze te helpen tijdens processen hun verhaal te vertellen.”

De Londense professor Philippe Sands greep zijn toespraak aan om hard van leer te trekken tegen de Amerikaanse regering en de invasie in Irak, die zonder VN-resolutie plaatshad. „Een regeringswisseling zoals president Bush en de Britse premier Blair voorstonden, heeft geen grond in het internationaal recht. Dus zeiden ze dat er een bedreiging voor de wereldvrede was. Alle feiten werden geplooid rondom dat beleid. Inmiddels vertellen de feiten echter dat hun hele kaartenhuis in elkaar is gezakt.”

Volgens Sands is dat een bevestiging dat internationale regels noodzakelijk zijn in een geglobaliseerde wereld. „Zonder deze minimale hoeveelheid regels keren weer terug naar de rimboe. En als het ene land er zich niet aan houdt, lapt ook een ander land ze aan zijn laars. Dat zien we nu dus in Iran.”

Lubbers sloot zich aan bij deze kritiek van Sands. „De beloofde reductie in het aantal kernwapens is door de vijf grootmachten vergeten. Dan nodig je ook andere landen uit de nucleaire weg op te gaan.”

De Nederlandse oud-premier pleitte er bij de internationale juristen voor ook de internationale wapenhandel aan banden te leggen. „Die kan alles wat met veel moeite is opgebouwd, weer kapotmaken. Als ik in Brussel of Parijs in restaurants besprekingen voerde, kwam het wel voor dat ik daar dezelfde wapenhandelaren tegenkwam die ook in Afrika actief waren. Met een uitgebreider menu op tafel dan ik. Als juristen bent u goed bezig om de straffeloosheid te bestrijden. Maar aan de wapenhandel moet ook iets gebeuren.”