Voor de flat van Wasili en Galina staat een donkere, blauw-zwarte bus. ”Openbaar Ritueel Bureau” staat er op het voertuig te lezen. In deze bussen maken de meeste inwoners van Zjitomir hun laatste reis.Een van de buren van de Sjostjenko’s is overleden. De man -een ongetrouwde vijftigplusser- woonde samen met zijn moeder, zijn zus, haar echtgenoot en hun kind in een van de appartementen op de bovenverdieping. Zijn lichaam is voor sectie overgebracht naar een ziekenhuis.

„Bij mensen onder de zeventig jaar is dat wettelijk verplicht. Iemand kan een natuurlijke dood zijn gestorven, maar voor hetzelfde geld is hij of zij slachtoffer geworden van geweld”, weet Galina. Sectie weigeren mag niet, ook niet vanwege gemoedsbezwaren. Uiteraard valt er in Oekraïne altijd wat te regelen, als je de arts een paar bankbiljetten toeschuift.

Bij mensen boven de zeventig is een onderzoek naar de doodsoorzaak niet langer vereist. „Maar die mogelijkheid bestaat wel en in veel gevallen wordt daarvan ook gebruikgemaakt.”

Veelal worden mensen in Oekraïne op de derde dag na hun overlijden begraven. De eerste nacht blijft het lichaam in het ziekenhuis, de tweede nacht ligt het thuis opgebaard. „Maar het komt ook voor dat mensen al de dag na hun overlijden worden begraven. Of later, bijvoorbeeld als familieleden uit het buitenland moeten komen of als de autoriteiten na sectie nader onderzoek willen doen.”

De organisatie van de uitvaart is in handen van het Openbaar Ritueel Bureau. Alleen rijke mensen wenden zich tot particuliere begrafenisondernemingen. Vaak worden de nabestaanden bijgestaan door familieleden of buren die nauw contact hebben met het gezin.

Als daags na het overlijden van de buurman de bus met zijn lichaam voor de flat halt houdt, hebben de weinige familieleden -met of zonder bloemstuk- zich reeds verzameld voor de ingang van de flat. Zodra de chauffeur -spijkerbroek, donkerblauwe winterjas en platte pet- de motor heeft afgezet, springt hij samen met drie andere medewerkers naar buiten en loopt naar de achterkant van de bus, waar hij een luik opent. Vervolgens trekt hij aan een uitschuifbaar stuk metaal met daarop de geopende kist totdat die halverwege naar buiten steekt.

De man zal niet thuis worden opgebaard en de flatbewoners hebben nu de mogelijkheid om afscheid van hem te nemen. Iedereen blijft op eerbiedige afstand van de kist en neemt in stilte afscheid.

Een van de familieleden bindt bij alle aanwezigen een blauwwitte doek om de linker bovenarm. „Het is onderdeel van de traditie”, vertelt Wasili. „Daarmee geeft iedereen er blijk van dat hij deelt in het verdriet van de familie.” De plek waar het stuk stof wordt aangebracht, is een bewuste keuze. „Die bevindt zich het dichtst bij het hart.”

Als laatste van de flatbewoners komt de moeder van de overledene naar buiten. Zij is de enige van de aanwezigen die naar de kist loopt, waar zij haar zoon nog eenmaal zijn hoofd streelt.

Handen schudden is er niet bij. „Na een sterfgeval gaan buren en familieleden vrijwel onmiddellijk naar de rouwende familie. Bij binnenkomst slaan de meeste mensen een kruis en geven met woorden blijk van hun deelneming.”

Dat Wasili en Galina dat niet doen, levert geen problemen op. „Mensen weten van ons dat we baptist zijn.”

Het moment van vertrek is aangebroken. De moeder strompelt aan de hand van een van haar familieleden naar de rode Lada die iets verderop in de sneeuw staat en waarin ze moeizaam plaats neemt. De chauffeur van de bus schuift de kist weer naar binnen. Daarna volgen de bloemstukken. In de bus plaatst een collega de deksel op de kist. Ten slotte wordt het luik dichtgeklapt. Nadat de familieleden in de bus hebben plaatsgenomen, start de chauffeur de motor en vertrekt, gevolgd door de rode Lada. Na een afscheidsdienst zal de familie de overledene ten grave dragen.

De eerste paar meters volgen de buren de bus. Als deze uit het zicht is, lopen ze gezamenlijk een blokje om een naburige flat. „Dat is onderdeel van de traditie”, legt Wasili uit. „Het staat symbool voor het feit dat voor de achtergeblevenen het leven doorgaat. Vandaar dat we als het ware een cirkel lopen.”

Voor een van de aanwezige buren was het schouwspel extra beladen. „Ik ben de volgende”, zegt hij tegen Galina. De man lijdt aan kanker en heeft niet lang meer te leven.

„Ik probeer met hem wel eens over God te praten”, zegt Galina. „Maar als je daarover begint, zwijgt hij in alle talen. Volgens zijn vrouw reageert hij erg agressief. Hij wil niets over de dood horen. Maar ik heb haar beloofd dat ik hen zal opzoeken, als zij haar man zover krijgt.”