Het mag nog altijd een wonder heten dat Angela Merkel sinds november 2005 kanselier van de Duitse Bondsrepubliek is. Op een gemene manier probeerden toenmalig kanselier Gerhard Schröder, SPD-voorzitter Franz Müntefering en haar halve partijgenoot Edmund Stoiber van de CSU haar rond de verkiezingen van 18 september 2005 onderuit te halen. Dat dit niet gelukt is, dankt Angela Merkel aan haar vermogen niet de agressieve stijl van haar tegenstanders over te nemen en op een rustige manier haar politieke denkbeelden uiteen te zetten. In een vraaggesprek uit 1999 vertelde Angela Merkel dat zij als vrouw ervoor moest vechten om door de mannen als politieke discussiepartner te worden geaccepteerd. Ze trok zich van alle vooroordelen niets aan, maar ze moest wél haar uiterste best doen om zich gehoor te verschaffen. Dat laatste is zeer letterlijk te nemen. Omdat vrouwen veelal een hogere stem hebben dan mannen -al is de vrouwenstem in Duitsland gemiddeld lager dan die in Nederland en België- is er voor een vrouw een grotere fysieke inspanning nodig om anderen naar haar te laten luisteren.

In haar boek ”Angela Merkel. De eerste vrouwelijke bondskanselier” beschrijft de Hamburgse journaliste Jacqueline Boysen de loopbaan van de vrouw die in 1954 in Hamburg als Angela Kasner werd geboren, in de Duitse Democratische Republiek opgroeide en uiteindelijk via de partij Demokratischer Aufbruch en de CDU van Helmut Kohl tot de politieke top van het herenigde Duitsland ging behoren.

Twee maanden na de geboorte van haar dochter Angela verliet Herlind Kasner haar geboortestad om zich bij haar man in het Oost-Duitse Quitzow te voegen. Horst Kasner, zelf uit Oost-Berlijn afkomstig, was in Quitzow als predikant beroepen. In Quitzow en later in Templin groeide Angela op. Jacqueline Boysen beschrijft haar leven in de DDR, de jaren van haar studie natuurkunde, het huwelijk met Horst Merkel, de ontbinding van dit studentenhuwelijk en de ontmoeting met Angela Merkels huidige levenspartner, de beroemde chemicus Joachim Sauer.

Nuchter denken
Twee elementen uit deze levensfase zijn van groot belang voor de latere politieke carrière van Angela Merkel. In de op het atheïsme gebaseerde DDR leerde zij als domineesdochter op haar hoede zijn. Het kunnen afwachten en kunnen inschatten van gevaren en risico’s is haar tweede natuur geworden. Het tweede element is de leerschool van het exacte, nuchtere denken in categorieën van oorzaak en gevolg, een leerschool die het resultaat was van de studie die Angela Merkel met een promotie tot doctor afsloot.

Na de val van de Muur in 1989 en de liquidatie van de DDR in 1990 is Angela Merkel (de naam van haar voormalige echtgenoot hield zij aan) voetje voor voetje de politiek ingegaan. Eerst oriënteerde zij zich voorzichtig, daarna was zij woordvoerder van de DDR-regering van minister-president Lothar de Maiziëre. Vervolgens verkoos Helmut Kohl haar om minister van Vrouwenzaken en Jeugd te worden. In 1993 werd Angela Merkel minister van Milieu, Natuurbescherming en Reactorveiligheid. In 1998 verloor de CDU de Bondsdagverkiezingen en was ook Angela Merkel tot de oppositie veroordeeld.

De weg naar het ambt dat zij nu bekleedt, liep voor de sober geklede en ieder uiterlijk vertoon negerende Merkel bepaald niet over rozen. Het was vallen en opstaan voor haar. Hoe kwam dat? In de eerste plaats moest zij wennen aan een geheel andere politieke stijl, een in wezen op representatie gerichte levensstijl, dan zij in de DDR gewend was. Om in Duitsland politiek te overleven moest je een kongsi met medestanders kunnen vormen. Je moest je ook teweerstellen tegen een keiharde vorm van machtspolitiek, zoals bijvoorbeeld de minister van Verdediging Volker Rühe die in praktijk bracht.

Angela Merkel leerde gauw bij, zonder haar vriendelijkheid en zelfbeheersing te verliezen. Hoe doortastend ze kon zijn, bewees ze in 1999 met een brief in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Daarin distantieerde zij zich van Helmut Kohl, omdat deze onwettige schenkingen voor de partijkas had aangenomen.

Politiek en geloof
Over de politieke ontwikkeling van Angela Merkel geeft Jacqueline Boysen in haar boek veel informatie. Het persoonlijke leven thuis in Berlijn krijgt nauwelijks aandacht, omdat Angela Merkel dat leven (terecht) volledig afschermt. Ondanks de vele details in dit boek over de stappen die Merkel binnen de politiek zette, blijven er vragen over die betrekking hebben op haar visie op Duitsland, op haar gedachten over de DDR en niet in de laatste plaats over haar ideeën over de relatie tussen politiek en geloof. Het geloof lijkt bij haar eerder onder het dictaat van het analytisch denken te vallen dan omgekeerd.

De nieuwe bondskanselier zoekt het gesprek met haar landgenoten van hoog tot laag, ze heeft geen kapsones, ze kan uitstekend luisteren, maar ze is uiterst voorzichtig met het geven van een blauwdruk van de door haar als ideaal beschouwde samenleving. Angela Merkel is een pragmatisch ingestelde politica, dus sterk op de politieke daad gericht, minder op speculaties over de ideale samenleving. Daarin ligt haar kracht, maar ook haar zwakte.

Al met al is dit een informatief boek, dat gelukkig niet pretendeert iedere vraag met betrekking tot de motieven en de doelen van Angela Merkel te beantwoorden. Van de nieuwe bondskanselier bestaat namelijk nog geen eenduidig beeld qua politieke richting die zij vertegenwoordigt. De zwakke kanten van Boysens boek liggen op het niveau van de kennis die het van de lezer veronderstelt. Vooral wanneer het om de DDR gaat, is een nadere toelichting bij namen als Otto Grotewohl, Wilhelm Pieck en Hermann Matern absoluut noodzakelijk. Die toelichting krijgt de lezer niet. Het lijkt af en toe dat Boysens eigen kennis over de DDR tekortschiet.

Vertaling
Ernstiger is het niveau van de vertaling. Hoe kun je ”Berliner Schnauze” in vredesnaam met ”Berlijnse snorren” vertalen? Het betekent gewoon ”de grote bek van de Berlijners”. ”Deregulierung” heet hier ”ontregeling”, maar het gaat niet om chaos, wel om minder regelgeving. Een ”Landesvorsitzender” is de voorzitter van een partij in een der deelstaten van de Bondsrepubliek. Hier heet hij ”Landsvoorzitter”. Ik ben zeer ontevreden over deze vertaling en het verbaast me dat de uitgeverij deze tekst zo maar heeft laten passeren. Bovendien maakt het boek de ondertitel niet helemaal waar. Het eindigt voordat de bondspresident Horst Köhler Angela Merkel als bondskanselier aanstelde.

De linkse Berlijnse krant Der Tagesspiegel van 26 februari 2006 prees Angela Merkel wegens haar „onideologisch pragmatisme.” Ook noemde de krant in positieve zin het zelfverzekerde optreden van Angela Merkel bij haar bezoeken aan andere Europese landen. Het is duidelijk dat Duitsland vertrouwen heeft in deze bondskanselier en haar ook sympathiek, misschien zelfs vertederend vindt. De geschiedenis van Duitsland lijkt met Angela Merkel een nieuwe fase te zijn ingegaan. De zege voor de CDU bij de parlementsverkiezingen in drie Duitse deelstaten op 26 maart is een overwinning voor Angela Merkel. De tweede horde is genomen. Wellicht krijgen haar ideeën nu een scherper profiel.