De LPF juicht, de VVD draait, het CDA zucht. Voor eerstgenoemde partij is het een klinkende overwinning, voor laatstgenoemde een forse concessie. Intussen draait de VVD om haar as. Voor het eerst in 200 jaar pleitten liberalen deze week voor het laten verkiezen van de burgemeester.

In het rapport ”Naar een nieuwe ambtsketen voor de burgemeester?” pleit een VVD-commissie onder leiding van burgemeester Opstelten van Rotterdam voor staatsrechtelijke zuiverheid. Het huidige paarse compromis van een benoemde burgemeester, waarbij de gemeenteraad en soms het volk inspraak hebben, is haar een gruwel. De regering moet duidelijk kiezen: of benoemen, of laten verkiezen.

Beide varianten acht de commissie „principieel aanvaardbaar.” Zij kiest, ondanks de oude VVD-lijn van het benoemen van burgemeesters, nu voor de gekozen burgervader. „De maatschappelijke en politieke realiteit laat zien dat de kroonbenoeming onder vuur ligt. En als de kroonbenoeming geen of onvoldoende blijvend toekomstperspectief meer heeft, hetgeen tevens blijkt uit de mening van een grote meerderheid in de Tweede Kamer, dan gaat de voorkeur uit naar een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester.”

Zo’n burgemeester moet dan wel zijn eigen wethouders kunnen meebrengen. Samen met hen vormt hij het dagelijks bestuur van de gemeente. Hij wordt gecontroleerd door de gemeenteraad, waarvan hij dan geen voorzitter meer is. De VVD wil zuivere dualistische verhoudingen in de lokale politiek, geen halfzacht dualisme in een verder monistisch systeem.

In de VVD-commissie zitten twee leden van de Eerste Kamer en twee leden van de Tweede Kamer. Naast burgemeester Opstelten zijn ook de burgemeesters Van Haersma-Buma (Leidschendam-Voorburg) en De Zeeuw-Lases (Ruurlo) vertegenwoordigd. Met hun standpunt behoren zij tot de kleine minderheid van de huidige burgemeesters die voor de beleidswijziging is.

Acht op de tien zittende burgemeesters zien er helemaal niets in, schat burgemeester Pop van Haarlem, voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. Zij vrezen populistische misstanden. Moet straks de populaire kroegbaas het stadsbestuur gaan leiden? Worden profvoetballers of televisiesterren verkozen tot eerste burger? Gaat dit leiden tot corruptie en vriendjespolitiek?

„Zielig gedoe”, zo noemde burgemeester Schneiders van Heemskerk deze week de twee paarse experimenten waarin burgemeesters zijn benoemd na te zijn ’verkozen’ via een referendum. „Vanuit een ton in Best de carnavalsvereniging toespreken. Vuilnis ophalen in Best. Maakt dat je een goede burgemeester? Het moet om de inhoud gaan.”

De benoemde burgemeester is een samenbindende figuur. Hij profileert zich politiek gezien niet al te scherp, staat boven de partijen en brengt continuïteit in het lokale bestuur. Volgens burgemeester Pop wekt hij juist daarom vertrouwen bij burgers. „Als je aan het herstel van democratisch vertrouwen wilt werken, moet je niet bij de burgemeester beginnen. Daar zit de pijn niet.”

Burgemeester Viezee van Zeewolde is het met de VVD-commissie eens dat staatsrechtelijke zuiverheid moet worden betracht. Het experiment in Vlaardingen spreekt hem niet aan. „Dat is flauwekul van: Ik heb mooie blauwe ogen, stem op mij.” Als de bevolking dan toch de burgemeester gaat kiezen, dan moet hij wel een programma hebben en zijn eigen wethouders kunnen aanstellen.

Vooralsnog geeft Viezee de voorkeur aan het huidige systeem. Hij is beducht voor populistische shows, voor Amerikaanse toestanden. „Binnen het huidige systeem kun je afstand houden. Je komt van buiten in een gemeente terecht, hebt geen bindingen, bent niemand iets schuldig en hoeft niet bij alles aan je herverkiezing te denken. De onafhankelijkheid is nu veel groter.”

Vanuit het buitenland wordt met waardering naar het Nederlandse systeem gekeken, weet Viezee. Dat Nederland samen met Georgië als achtergebleven gebied wordt beschouwd omdat de burgemeester er niet wordt verkozen, is zijns inziens volledig onterecht. „Buitenstaanders vinden het een prachtig systeem.”

Toch wil Viezee niet alles bij het oude laten. Hij zou het winst vinden als de minister van Binnenlandse Zaken in de toekomst niet meer heenkan om de voorkeur van de gemeenteraad. „De burgemeester wordt dan niet meer via allerlei lobbycircuits benoemd en in een gemeente geparachuteerd, maar verkozen door de gemeenteraad.”

Dit is de tweede aflevering in een vierdelige serie over het nieuwe regeerakkoord.