Uitgerekend dat vertrouwen staat nu onder druk. In plaats van met degelijkheid en onkreukbaarheid, brengt de buitenwacht de accountancy net zo gemakkelijk met sjoemelende cijferaars in verband. Een associatie die Legerstee vanzelfsprekend diep betreurt, maar die hem ook een beetje irriteert.

„Als er problemen rijzen met financiële verslaggeving, moet de kritiek zich in de eerste plaats richten op degene die een verkeerde voorstelling van zaken geeft. Dat zijn níét de accountants. Het zijn immers de bedrijven zelf die frauderen. Dáár ligt dan ook de eerste verantwoordelijkheid”, doceert hij.

Uit een zorgvuldige analyse van financiële malversaties zal vervolgens veelal ook het feilen van andere toezichthouders blijken. Wat voor deze instellingen reden kan vormen voor terughoudendheid, nu de accountants onder vuur liggen. „Zo’n Docters van Leeuwen (voorzitter van de Autoriteit Financiële Markten, SdJ) kan gemakkelijk roepen dat het hoog tijd wordt dat het publiek toezicht op de accountants beter moet worden geregeld. Dan hoeft hij zich minder druk te maken over de vraag waarom in de Verenigde Staten het toezicht op beursgenoteerde ondernemingen zo jammerlijk heeft gefaald.”

Toch komt onontkoombaar het functioneren van de accountant onder de loep. Zijn handtekening garandeert ten slotte het vertrouwen in de cijfers van een onderneming. „Het enige wat je een accountant kunt verwijten wanneer er een financiële puinhoop wordt aangetroffen, is waarom hij dit niet heeft gesignaleerd. Hierop moet de buitenwereld kunnen blindvaren. Als dit blinde vertrouwen blijvende schade oploopt, ligt de weg naar het einde open”, zegt Legerstee.

Om bestand te zijn tegen de druk toch maar een oogje dicht te knijpen, moet een accountant onafhankelijk kunnen opereren. Juist op dat vlak is in Nederland al gedurende zo’n twintig jaar een sluipende ontwikkeling in de verkeerde richting waar te nemen, stelt de NOvAA-directeur. „De accountant moest koste wat het kost uit zijn ivoren toren komen. Hij moest vriendelijker voor ondernemers opereren. Het beroep heeft gaandeweg een steeds commerciëler karakter gekregen. Nu zien we wat voor consequenties dat heeft.”

Uit de VS is een cultuur doorgesijpeld die de Nederlandse accountancy vanouds vreemd was. Tegenover vaktechnici met een sterke ethische gerichtheid staan snelle jongens voor wie omzet en status de belangrijkste drijfveren vormen. Legerstee trekt een gezicht alsof hij een smerig drankje moet slikken. „Zo kreeg je zelfs uitwassen als de verkiezing van de accountant van de maand. Dat was degene die de hoogste omzet wist te behalen.”

In de hoop met het slijten van andere producten alsnog een mooie winst te maken, gaan sommige accountants zo laag mogelijk zitten met de prijs voor hun boekencontrole. De Britse toezichthouder, de Accountancy Foundation, klaagde onlangs dat de kwaliteit van controlewerkzaamheden zodoende onder druk komt te staan. Legerstee: „Ik heb een sterk vermoeden dat zulke dingen ook in Nederland gebeuren.”

„In plaats van een ondernemer te zeggen: dáár en dáár zitten je financiële gaten, moet zo’n accountant proberen opdrachten los te peuteren die niets met zijn beroep hebben te maken. Het toelatingsbeleid binnen grotere kantoren is gericht op het selecteren van medewerkers op hun commerciële kwaliteiten in plaats van onafhankelijkheid en integriteit. Gelukkig is het aantal misslagen in Nederland toe nu toe beperkt. Maar als deze ontwikkeling doorzet, is het geen wonder dat je mensen krijgt die zwak in hun schoenen staan.”

Wat Legerstee bijzonder steekt, is dat de overheid zich al die jaren weinig van de verontruste geluiden heeft aangetrokken. „Er is altijd een zeer eenzijdige gerichtheid geweest op de controlefunctie. Dat is te merken aan de eenzijdige regelgeving. Op het ministerie van Economische Zaken wil men maar niet beseffen dat een accountant er ook door zijn integrale, adviserende rol al aan bijdraagt aan de betrouwbaarheid van de cijfers.”

Om de erosie te stuiten en excessen op grote schaal uit te sluiten, zijn NOvAA en Nivra -de organisatie van de registeraccountants- eendrachtig -dat is nieuw- aan de slag gegaan om aanbevelingen uit Brussel betreffende de onafhankelijkheid om te zetten in beleid. „Heel cynisch zou je kunnen zeggen dat we blij zijn met wat er in de VS gebeurt. Hopelijk hebben wij nog tijd om er lessen uit te leren.”

Voorzitter Lakeman van de Stichting Onderzoek Bedrijfsinformatie (SOBI) spreekt over de accountancy als „één grote witwasserij.” Bent u niet een heel klein beetje aan de late kant?
Legerstee zucht, legt zijn handen op tafel. „Ja, ja, ja, wat moet ik daar nu mee. Ik kan zeggen dat ik dat klinkklare nonsens vind. Als er in Nederland één beroepsgroep is waar onderlinge kritiek altijd in volle hevigheid wordt geuit, dan is het bij de accountants. Wij beseffen maar al te goed dat wie te lang langs het randje van de ravijn probeert te lopen, er uiteindelijk in zal vallen. We kennen het gezegde: reputatie komt te voet en gaat te paard.”

Dit is het afsluitende artikel van een drieluik over de betrouwbaarheid van de accountantscontrole.