Toon en tekst moeten trouwen
„Vaak kom je al schrijvend voor de vraag te staan: publiceer je zo’n lied op een bekende melodie of moet er een eigen wijs komen?” Dr. A. F. Troost, predikant van de Protestantse Kerk in Nederland in de vestingstad Heusden aan de Maas, heeft in de loop van de jaren heel wat liedteksten geschreven.
Inhoudelijk sluiten deze liederen doorgaans aan bij Bijbelgedeelten. Ze zijn gebundeld in ”Zingende gezegend” en ”Adem van boven”. Veel melodieën in deze bundels zijn bekend van psalmen en gezangen; daarnaast werden bij tientallen teksten nieuwe melodieën geschreven. „Een bekende melodie heeft als voordeel dat de tekst direct is mee te zingen”, zegt ds. Troost. „Nadeel is dat al zingend al snel de woorden van het lied waaraan de melodie is ontleend in je gedachten komen. Dat is soms tamelijk irritant. De tekst moet wel heel sterk zijn, wil je dit gevaar met succes ontlopen.”Tekst of muziek vormen afwisselend het vertrekpunt voor de predikant-dichter. „Soms neemt een bepaalde melodie me mee en blijken oude zangzakken geschikt voor de wijn van nieuwe woorden. Maar ook het omgekeerde komt voor. Dan komen de woorden het eerst voor de dag en zoek je naar muzikale handen die het tekstkindje kunnen dragen, oude handen of spiksplinternieuwe. Voor mij geldt maar één ding: dat tekst en toon een goed huwelijk aangaan. Het moet klikken tussen die twee. Of nu Ezau of juist Jacob eerstgeborene is, dat vind ik wat dit betreft niet van belang - ze moeten wel samen iets broederlijks hebben en een eendrachtige tweeling zijn.”
Ds. Troost ervaart het niet als een beperking om te werken met vaststaande melodieën. „Meestal wordt juist uit de beperking een verrijking geboren. Maar dat geldt voor meer dingen in het leven. De ware vrijheid luistert immers naar de wetten?”
De predikant zou veel concrete voorbeelden kunnen geven van de spannende wisselwerking tussen tekst en muziek. „Laat ik me beperken tot zomaar één voorbeeld. Het is een lied dat we in de kerk die ik dienen mag, nogal eens zingen. Een acrostichon, dat ik schreef bij het kerkzegel van de Hervormde gemeente van Heusden. Het laat een haan zien en geeft in het randschrift te lezen: Vigilate, Waakt! De toon draagt hier de tekst, net zoals in het oorspronkelijke lied, gezang 228 uit het Liedboek voor de Kerken. De melodie helpt zowel de haan als de zon om wakker te worden. De eerste regels van het eerste, tweede en derde couplet gaan omhoog als de kop van een kraaiende haan, de tonen beklimmen een ladder als de zon in de dageraad. En dankzij de fraaie melodie van Melchior Franck valt bovendien in het laatste couplet een verrukkelijke klemtoon op het veelzeggende, triomfantelijke woordje wáárlijk! Christus is wáárlijk opgestaan, vigilate! En dat lijkt me heel toepasselijk, om niet te zeggen: toe-pásenlijk!”
Tijdens de Boekenweek komt dagelijks een schrijver of componist aan het woord over de wisselwerking tekst-muziek. Dit is de laatste aflevering.