In het onlangs verschenen rapport ”Structurele bevolkingsdaling, een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers” beschrijft Derks implicaties van de naderende daling van de bevolkingsomvang. De wetenschapper schreef het rapport in opdracht van de Raad voor Verkeer en Waterstaat en de VROM-raad.Uit berekeningen van het Centraal Planbureau blijkt dat de omvang van de Nederlandse bevolking vanaf 2035 zal dalen. Limburg kampt al sinds 2002 met een afnemende bevolkingsomvang en ook de provincies Drenthe en Zeeland krijgen er op korte termijn mee te maken. Derks: „Belangrijker is echter de daling van de potentiële beroepsbevolking (het aantal personen van 15 tot 64 jaar, MtB). Die zal over vijf jaar al haar hoogtepunt beleven en daarna alleen nog maar dalen.”

Is die afname het gevolg van de vergrijzing?
„Niet direct, het aantal 65-plussers stijgt al sinds 1924. Hoofdoorzaak is het afnemend aantal kinderen per Nederlandse vrouw. Het vruchtbaarheidscijfer ligt hier met 1,7 kinderen te laag om de bevolkingsomvang op peil te houden, daarvoor is een gemiddelde van 2,1 kinderen per vrouw nodig. De Nederlandse vruchtbaarheidscijfers zijn al dertig jaar stabiel, maar leidden vooralsnog niet tot problemen omdat er door de naoorlogse geboortegolf gewoonweg erg veel vrouwen waren die minder kinderen kregen. Wanneer die generatie van babyboomers omstreeks 2011 massaal met pensioen gaat, zet de daling van de beroepsbevolking in. Immigratie zal dit proces hooguit licht kunnen vertragen.”

„Waaraan is die teruggelopen vruchtbaarheid te wijten?
„Eeuwen geleden kregen vrouwen veel kinderen, want je kroost zorgde voor je op je oude dag. Met de stijging van de welvaart nam de noodzaak tot het krijgen van kinderen af. Dat is een trend die zich wereldwijd voordoet. Hoe gunstiger de gemiddelde financiële situatie in een land, des te lager het vruchtbaarheidscijfer. Het is simpelweg een welvaartsverschijnsel.”

Wat zijn de gevolgen van deze demografische trend?
„In de jaren zestig hadden we het voortdurend over de naderende problematiek van overbevolking, dat is nu dus volkomen achterhaald. De krimpende beroepsbevolking zal een einde maken aan werkloosheid en zal structurele krapte op de arbeidsmarkt inluiden. De welvaart zal echter blijven stijgen als gevolg van een toenemende arbeidsproductiviteit.

Voor het gemeenschappelijk welzijn voorzie ik louter positieve gevolgen. Kostbare oplossingen voor bekende knelpunten zoals het mobiliteitsprobleem raken overbodig; files lossen vanzelf op omdat de afnemende beroepsbevolking het woon-werkverkeer fors beperkt. Het is daarom opmerkelijk dat de jongste Nota Mobiliteit van Verkeer en Waterstaat slechts de periode beschouwt waarin er nog sprake is van groeiende mobiliteit.”

Beleidsmakers nemen uw voorspellingen onvoldoende serieus?
„In 1996 meldde ik vertegenwoordigers van de provincie Limburg dat bevolkingskrimp er voor hen al aan zat te komen. De reactie was als bij een traditioneel rouwproces. Na een periode van ontkenning en verzet is er nu eindelijk sprake van acceptatie en wordt er actief beleid gevoerd op dit onvermijdelijke gegeven.

Voorheen heerste in Limburg de gedachte: „Laten we maar snel wat extra wegen of bedrijfsterreinen aanleggen, want als ze vandaag niet nodig zijn, dan is dat morgen wel het geval.” Bevolkingsafname maakt dit soort projecten echter overbodig omdat ze wellicht pas gereed komen op het moment dat de problemen al niet meer spelen. Gelukkig begint de toekomstige bevolkingsafname langzaamaan ook op landelijk beleidsniveau een rol te spelen.”

In een andere setting voorspelde u onlangs een revival van waarden en normen. Zou dit ook gevolgen kunnen hebben voor het Nederlandse vruchtbaarheidscijfer?
„De laatste decennia is het materiële steeds meer op de voorgrond komen te staan. Maar rijkdom heeft de mens niet gelukkiger gemaakt, zo getuigt een toenemend aantal publicaties op dit terrein. Daarom verwacht ik, wanneer de babyboomers van weleer straks uit het arbeidsproces zijn teruggetreden, een heroriëntatie à la de jaren zestig, waarin zaken zoals geluk en religie weer belangrijk worden.

Zo is er al een land nabij de Himalaya waar wordt gerekend naar het nationaal geluk in plaats van het nationaal product. Tot een hogere vruchtbaarheid zal deze heroriëntatie echter niet leiden. Meer kinderen maken de gemiddelde mens gewoonweg niet gelukkiger, dat is onlosmakelijk verbonden aan een welvaartsmaatschappij. Kinderen zijn ballast die je het maken van een wereldreis onmogelijk maken.”