Vorige week ontdekte dagblad The Baltimore Sun dat ten minste 115 gemeenten in de staat Maryland sinds 2000 illegaal hebben bijgedragen aan politieke campagnes. Dezelfde dag berichtte de krant The Washington Post over beschuldigingen van onjuist bestede gelden in de Orthodoxe Kerk in Amerika.Intussen zijn rooms-katholieken in Boston boos over de beslissing van het aartsbisdom om verschillende parochies te sluiten en te consolideren. Dit versterkt de roep om inzage in de boekhouding. Rooms-katholiek Boston is bovendien al verbolgen over de financiële lasten als gevolg van ingebrachte claims na het openbaar worden van seksueel misbruik door geestelijken.

Deze nieuwsberichten, in combinatie met de altijd klinkende kritische geluiden over het gebruik van kerkelijke fondsen, maken dat het debat over openheid nog niet zal verstommen, zeggen deskundigen.

Ook al leek dit eind januari wel het geval te zijn. De staatsregering van Massachusetts verwierp op 25 januari wetgeving die religieuze organisaties verplicht hun financiële verslagen in te laten zien door de staat. Deze wetgeving was in de herfst de Senaat al gepasseerd, maar Massachusetts stemde tegen met 147 van de 150 stemmen.

Kerken, synagoges en moskeeën zouden door deze wetgeving verplicht zijn openheid van zaken te geven op dezelfde manier als andere non-profitorganisaties. Iedere organisatie met een opbrengst van meer dan 500.000 dollar per jaar moet jaarlijks een onafhankelijke partij inhuren voor het opstellen van gedetailleerde financiële verslagen.

De gebeurtenissen in de Rooms-Katholieke Kerk, waaronder de claims rondom het seksueel misbruik, zijn volgens de democratische senator Marian Walsh aanleiding geweest voor het maken van de wetgeving. „Mensen willen dat de boeken van de grootste publieke liefdadigheidsinstelling opengaan. Maar ik denk wel dat dit tijd gaat kosten.”

Walsh zegt niet ontmoedigd te zijn door de nederlaag in Massachusetts en overweegt andere pogingen om financiële transparantie via de wet te verplichten.

Charles Haynes van het First Amendment Center, een onafhankelijke stichting die zich inzet voor vrije meningsuiting, is een heel andere mening toegedaan. „Het is een grote vergissing om een crisis te gebruiken om de godsdienstvrijheid in te perken”, vindt hij.

Toch staat de besproken wetgeving in Massachusetts volgens Haynes niet op zichzelf. „De regering heeft de afgelopen jaren in toenemende mate laten zien dat ze religieuze groeperingen hetzelfde wil behandelen als andere groepen.”

Godsdienst heeft speciale bescherming nodig tegen ingrijpen van de overheid, vindt hij. „Inmenging van de regering in interne of financiële zaken vergroot het gevaar dat we de vrijheid van godsdienst zullen verliezen.”

Haynes acht het desondanks waarschijnlijk dat andere staten vergelijkbare wetgeving zullen introduceren. Dat zou met name gelden voor staten zonder een invloedrijke rooms-katholieke bevolking, zoals in Massachusetts het geval is. Dergelijke initiatieven zouden beter van de grond komen als ze zouden worden losgekoppeld van gevoelige zaken als seksueel misbruik en het sluiten van kerken.

Het vereisen van eenduidige vormen om verantwoording af te leggen, schendt volgens Jan Masaoka van advies- en onderzoeksbureau Compass Point niet de grondwet. „We stellen kerken niet vrij van het naleven van veiligheidswetten. Ze moeten zich houden aan het arbeidsrecht en aan de wetten van het bezitsbeheer.”

Masaoka vindt dat als kerken van dezelfde belastingvoordelen genieten als non-profitorganisaties, zij ook op dezelfde manier openheid van zaken moeten geven over hun financiën. „Vooral omdat miljoenen dollars overheidstoelage naar levensbeschouwelijke organisaties gaan.”