Van donderdag tot volgende week woensdag vindt in Mexico het vierde Wereld Water Forum plaats. Een week lang zullen waterdeskundigen uit het bedrijfsleven, overheden en maatschappelijke organisaties praten over het mondiale waterbeleid. Zij staan voor een enorme uitdaging: over de hele wereld hebben 1,1 miljard mensen geen toegang tot veilig drinkwater. Meer dan 2 miljoen kinderen sterven ieder jaar door vies water en slechte sanitaire voorzieningen.Het Millenium Project van de Verenigde Naties daagt wereldleiders uit om armoede vóór 2015 te halveren. Dit betekent dat beleid zich zal moeten richten op de meer dan 500 miljoen boerengezinnen die volgens diezelfde VN het epicentrum van extreme armoede vormen.

Het antwoord van gevestigde internationale waterinstellingen op deze uitdaging is: ”big is beautiful” (groot is mooi, red.). Onder het mom van duurzame ontwikkeling investeren overheden, bedrijfsleven en ontwikkelingsbanken vooral in oversized dammen, kanalen en hightechirrigatiesystemen. In de afgelopen vijftig jaar hebben ze meer dan 40.000 grote dammen gebouwd, alleen al tussen 1990 en 2000 werd hier 200 miljard dollar aan uitgegeven.

Hoge prijs
In een land als Paraguay is een van ’s werelds grootste waterreservoirs gebouwd, met als doel armoede te verminderen. Vanuit diezelfde gedachte worden nu in Zuid-Amerika en Zuid-Azië grootschalige infrastructurele projecten ontwikkeld om de toegang tot water te vergroten. Grootgrondbezitters, de industrie en mensen in de stad profiteren hier het meest van. Arme mensen op het platteland staan buitenspel.

De oversized benadering levert resultaat: moderne irrigatiesystemen dragen voor ongeveer een derde bij aan de mondiale voedselvoorraad. De armen betalen hiervoor echter een hoge prijs: grootschalige waterprojecten veroorzaken wereldwijd ernstige maatschappelijke en ecologische problemen. Niet alleen hebben grote dammen naar schatting 40 tot 80 miljoen mensen van hun land verjaagd, ook leiden zulke ingrepen tot het verdwijnen van diersoorten en bedreigen ze belangrijke ecosystemen.

De Wereldbank beweert dat decentrale, kleinschalige, lowtechoplossingen bij lange na niet volstaan om het armoedeprobleem duurzaam op te lossen. Niets is minder waar. Twee derde van de wereldwijde voedselproductie vindt nog altijd plaats op grond die door kleine boeren wordt bewerkt. Als watergebruikers spelen plattelandsgemeenschappen dus een cruciale rol in de ontwikkeling van een breed assortiment aan haalbare en betaalbare oplossingen die de toegang tot water vergroten. Daarnaast ontwikkelen maatschappelijke organisaties samen met de bevolking initiatieven waarin zowel plaats is voor economische groei als voor armoedebestrijding en natuurbehoud. In plaats van door overheden en internationale instellingen in een hoek gedrukt te worden, zouden juist zij de kern moeten zijn van het mondiale waterbeleid.

In Rajastan, een droge staat in India, werkt een maatschappelijke organisatie met duizenden kleine reservoirs om regen in op te vangen. De reservoirs bedienen de landbouw en vullen tegelijkertijd het grondwater aan. Drooggevallen rivieren stromen weer. Watergebruikers over de hele wereld ontwikkelen dergelijke kleinschalige methoden door traditionele en nieuwe technologieën te combineren. In tegenstelling tot hightechoplossingen vereisen deze geen dure geïmporteerde machines en creëren ze werk voor de lokale bevolking. Paul Polak van onderzoeksbureau Development Enterprises International (EDI) schat dat een investering van 20 miljard dollar in kleinschalige watertechnologieën genoeg zou zijn om vóór 2015 100 miljoen gezinnen uit de armoede te helpen.

Boeren
In Zuid-Amerika hebben maatschappelijke organisaties een duurzaam alternatief geformuleerd voor het spraakmakende infrastructuurprogramma IIRSA. Zij hebben met succes een plan gepresenteerd voor het beheren van het Paraguay-Paraná-wetlandsysteem, waarin 20 miljoen mensen leven. De overheden van vijf Zuid-Amerikaanse landen, waaronder Brazilië en Argentinië, praten op dit moment over de uitvoering van het plan. In Bangladesh hebben lokale boeren de aanleg van grote overstromingsregulatoren tegengehouden door met een alternatief, bruikbaar plan te komen. Het optimaal gebruik van de eigenschappen van de bestaande ecosystemen bleek overstromingen beter beheersbaar te maken.

Gedecentraliseerde, lowtechalternatieven zijn commercieel en politiek niet erg aantrekkelijk. Ze leveren weinig exportcontracten en politieke prestige op, en bieden minder ruimte voor corruptie. Zo’n benadering is echter wél effectief in de bestrijding van armoede. Gedurende het Wereld Water Forum zullen maatschappelijke organisaties opnieuw pleiten voor de politieke erkenning van juist deze benadering. Hopelijk zullen politici en beleidsmakers deze keer hun woorden in daden omzetten, en eindelijk ernst maken met het uitvoeren van het Millennium Project.

De auteurs zijn respectievelijk directeur beleid van het International Rivers Network, een milieuorganisatie in Berkely (USA), en senior beleidsmedewerker bij milieu- en ontwikkelingsorganisatie Both Ends.