Met verbijstering is door sommigen gereageerd op de juridische strijd rond de naam van de Hersteld (Nederlandse) Hervormde Kerk. De naam is toch een bijzaak! Het is verschrikkelijk dat het zo ver kan komen dat broeders van hetzelfde huis elkaar om zo’n futiliteit voor de wereldlijke rechter dagen.De verbijstering is wel te begrijpen, maar gaat voorbij aan de diepere oorzaken van het conflict.

Omdat een naam de identiteit uitdrukt, ligt de kwestie emotioneel erg gevoelig. Bovendien vloeit de strijd om de combinatie ”Nederlands hervormd” voort uit de gereformeerde visie op de kerk. De gereformeerde belijdenis stelt dat de ene ware kerk aan haar „merktekenen” herkenbaar is. De Reformatie heeft altijd gestreefd naar eenheid van alle ware christgelovigen, eerst door de vernieuwing van de katholieke kerk, later door vereniging van allen die „zich aanstellen naar het zuivere Woord van God” (artikel 29, NGB).

Bij iedere splitsing wordt aan beide kanten de continuïteit geclaimd. De claim loslaten, betekent erkennen dat de scheuring onrechtmatig is.

Bij kerkelijke conflicten speelt de naam altijd een belangrijke rol. Zo was het bij de vrijmaking in 1944, zo was het ook toen uit de ”Gereformeerde Gemeenten in Nederland en Noord-Amerika”, in 1953, de ”Gereformeerde Gemeenten in Nederland” ontstonden. Bij de ledeboerianen heeft de naamskwestie altijd minder gespeeld, vanwege de oud gereformeerde visie op de kerk. Ds. J. van der Poel noemde zijn kerkverband een rekverband.

De HNHK wil graag in de naam een aanduiding die duidelijk maakt onder welk volk zij „in het geheel van de Catholica van Godswege hun plaats hebben.” Toch ligt het probleem dieper. Het is evident dat de HNHK niet in Vlaanderen gelokaliseerd moet worden. De HNHK ziet zichzelf confessioneel en principieel als de enige wettige erfgenaam en voortzetting van de nationale gereformeerde kerk, als planting Gods. Dat moet ook wel, anders heeft zij geen bestaansrecht.

Kerkvisie
De Protestantse Kerk in Nederland wil de HNHK houden aan de afspraken van augustus 2004 om verwarring te voorkomen. In de naamsovereenkomst wordt expliciet gesteld dat geschillen waar de partijen niet uitkomen, worden voorgelegd aan de bevoegde rechter (www.ikonrtv.nl/uploadedDocs/overeenkomst.pdf).

Toch is het niet goed om deze principiële kwestie aan de rechter voor te leggen. Als de rechtszaak zich beperkt tot de vraag naar de status van de naamsovereenkomst van augustus 2004 kan dat misschien juridische helderheid geven. Toch krijgt elke uitspraak een confessionele lading, omdat de rechter impliciet gevraagd wordt uit te spreken welke kerk wettig is. Het is te hopen dat het niet doorgaat of dat de rechter zich onthoudt van een oordeel.

Geen van beide partijen kan echter het exclusieve recht op de continuïteit met de nationale kerk claimen. Wie met Christus gekruisigd is, durft niets te claimen. Bovendien is er sinds de afscheiding van 1834 geen sprake meer van één gereformeerde kerk in Nederland. Volgens de belijdenis moet iedere gereformeerde splinter zichzelf als de ene ware kerk zien, maar in de praktijk erkennen wij elkaar gelukkig als zusterkerken. De ene Nederlandse kerk is helaas opgegaan in de gereformeerde gezindheid en verdeeld over verschillende kerkverbanden.

Op 1 mei 2004 is er wel een verschil in kerkvisie openbaar gekomen. Versimpeld gezegd zijn de hervormd-gereformeerden die in de Nederlandse Hervormde Kerk bleven zolang het daar mogelijk was om onverkort gereformeerd te zijn, meegegaan in de PKN en zien daar dezelfde roeping. De hervormd-gereformeerden die in de Nederlandse Hervormde Kerk bleven omdat het de enige wettige kerk in Nederland was, hebben het synodebesluit nietig verklaard om met enkele gemeenten die kerk voort te zetten.

Hoewel het mogelijk is om binnen de PKN gebonden te zijn aan de gereformeerde belijdenis, kunnen hersteld hervormden niet „erkennen en respecteren” dat anderen binnen de kerk zich daar niet aan geboden achten. Internationaal „erkennen en respecteren” zij wel christenen en kerken die de gereformeerde belijdenisgeschriften niet onverkort aanvaarden, maar niet in de nationale gereformeerde kerk.

Volkskerk
Is het niet beter om met elkaar te erkennen dat de nationale gereformeerde kerk tot de geschiedenis behoort? De HNHK verschilt weinig van de andere afgescheiden kerken, en zal alleen in kleine dorpen waar geen scheuring heeft plaatsgevonden, iets van de oude ’volkskerk’ behouden. De PKN heeft gekozen voor de pluraliteit en ook zij is in de geseculariseerde context steeds minder een kerk van en voor het hele volk. Het is helaas voorbij. Dat valt niet meer te herstellen of in PKN-vorm in stand te houden.

Was zo’n nationale gereformeerde kerk eigenlijk wel zo Bijbels? In het Nieuwe Testament zijn maar twee soorten kerk: de plaatselijke gemeente en de ene wereldwijde gemeente, het lichaam van Christus. Een nationale kerk met een synodale structuur is een prachtige praktische oplossing, maar de instandhouding daarvan mag niet tot een principe verheven worden. God leidt de kerkgeschiedenis, maar openbaart Zich alleen in de Schrift.

In de hitte van een kerkelijke strijd wordt vaak vergeten welke naam wij hebben bij de wereld. De discipelen werden in Antiochië ”christianoi” genoemd: Christusmensen. De scheldnaam werd een erenaam. Zij waren door genade het eigendom van Christus en vertoonden Zijn beeld. De rechtszaak en vooral de publiciteit eromheen brengt de naam van de kerk in een kwade reuk. Sterker nog, de naam van Christus is in het geding als christenen elkaar voor de aardse rechter bevechten.

De Protestantse Kerk in Nederland wil graag een kerk met een missionair elan zijn. Dat is reden genoeg om van een rechtszaak af te zien. Alles is beter dan een rechtszaak, die de naam van Christus voor het oog van de wereld belachelijk maakt.

Het belangrijkste argument om elkaar niet voor de rechter te treffen, is het getuigenis van de Schrift. „Waarom lijdt gij niet liever ongelijk? Waarom lijdt gij niet liever schade? Maar gijlieden doet ongelijk, en doet schade, en dat den broederen. Of weet gij niet, dat de onrechtvaardigen het Koninkrijk Gods niet zullen beërven?” (1 Kor. 6:7-9) Daarvoor moeten wij wel met Christus sterven aan onze eigen identiteit.

Wij verwachten met een groot verlangen de dag waarin alle knie zich buigen zal in de naam van Jezus en alle namen door Zijn naam verslonden zullen worden. Dat is de enige positieve bijwerking van kerkelijke twist. Eenmaal zal het worden: één kudde en één Herder.

De auteur is predikant van de hervormde gemeente te Nijkerk.