„Luther geeft moderne mens zijn identiteit”
UTRECHT - „Luther geeft de moderne mens zijn identiteit, zelfs als hij geen gevoel van schuld en zonde heeft.” Lutherkenner prof. dr. Robert Allan Kolb ziet in de combinatie van menselijke onvoldaanheid en een genadig God aanleiding om Luthers boodschap ook voor deze tijd relevant te maken.
Kolb is hoogleraar systematische theologie aan het Concordia Seminary te St. Louis (VS). Hij wordt beschouwd als een gerenommeerd Lutherkenner en is algemeen secretaris van een commissie die internationale congressen voor Lutheronderzoek organiseert. Vrijdag was Kolb in Utrecht te gast op een studiedag over Luthers Kruistheologie en Luthers leer van de onvrije wil, georganiseerd door de werkgroep Lutheronderzoek van het Evangelisch-Luthers Seminarium te Utrecht.Hij is voor de eerste keer in Nederland, „niet meegerekend die ene treinrit van Schiphol naar Frankfurt een paar jaar geleden.” Kolb publiceerde tal van boeken over Luther. In zijn ”Martin Luther as Prophet, Teacher, and Hero: Images of the Reformer, 1520-1620” (1999) tekent hij Luther als een apocalyptisch profeet, als een held van het Duitse volk, als een getrouw onderwijzer van het Woord van God. „Tijdgenoten zagen hem als Gods uitverkoren instrument, als een nieuwe Daniël, als een nieuwe Elia.”
Kolb houdt zich ook bezig met de kwestie van de predestinatie en de vrije wil. Hij publiceerde het standaardwerk ”Bound choice, election, and Wittenberg theological method: from Martin Luther to the Formula of Concord”, een studie over het thema van de onvrije of gebonden wil (2005).
Luthers boek over de ”knechtelijke wil”, bedoeld als een weerlegging van Erasmus’ werk over de vrije wil, leverde hem het verwijt van determinisme en fatalisme op. De Amerikaanse hoogleraar wijst die beschuldiging echter af. „Luther benadrukte dat God verantwoordelijk is voor alles wat er gebeurt in de wereld, anders zou Hij geen God zijn. Maar tegelijkertijd zegt Luther dat niet alleen God, maar ook de mens ten volle verantwoordelijk is. God schenkt de mens alle middelen om Hem te leren kennen. Luther plaatste deze gedachten in een context waarbij zowel God als de mens een mysterie blijft. Er is veel wat wij niet weten en begrijpen, wat voor Luther juist de weg opende voor het geloof als een daad dwars tegen het verstand in.”
De verhouding tussen genade en verantwoordelijkheid is iets wat Erasmus -en latere theologen in zijn spoor- niet juist hebben gezien, vindt Kolb. „Zij hebben genade en verantwoordelijkheid willen harmoniseren, willen vermengen. Luther en Melanchthon hielden ze allebei echter in een spanningsvolle eenheid bij elkaar. Ik illustreer dit altijd met de verhouding tussen Wet en Evangelie. De Wet legt een last op ons door te wijzen op wat God van ons eist. Maar Gods antwoord in het Evangelie is dat Hij de last voor óns draagt.”
Luther heeft Wet en Evangelie beide willen preken, zegt Kolb. „Op de preekstoel gebruikte hij soms uitdrukkingen die deterministisch klonken. Maar als Luther wist dat iemand last had van zijn schuld, dan wees hij op de voorrang van het Evangelie en gebruikte hij soms uitdrukkingen die op de vrije wil leken. Iemand die zegt dat Luther determinist was, houdt geen rekening met het feit dat God de persoonlijke Schepper van de mens is. Hij doet ook recht aan het schepsel-zijn van de mens.”
Kolb wil Luthers denkbeelden vruchtbaar maken voor de wereld van vandaag. Hij is lid van de Lutheran Church Missouri Synod (LCMS), in de VS de op een na grootste lutherse kerk, een kerk met een conservatief karakter. „In Amerika is steeds minder kennis van de Bijbel. De kerk komt steeds meer in situaties terecht waarin er geen christelijke meerderheid meer is. Vaak zijn alleen grootouders nog op de hoogte van de Bijbel. Daarom hebben onze kerken veel aandacht voor zending.”
Luther is vooral belangrijk in het zoeken naar de identiteit van de moderne mens, aldus Kolb. „De persoonlijke identiteit van de mens ligt in diens relatie tot zowel God als tot de naaste. De mens is volgens Luther niet te begrijpen zonder de Schepper, Die in Christus ook zijn Herschepper wil zijn. Er wordt wel eens gezegd dat de moderne mens geen schuld- en zondebesef heeft. Dat kan wel waar zijn, maar dan nog behoudt Luther zijn actualiteit, want diezelfde mens heeft wel last van eenzaamheid, frustraties en onvervulde verlangens.”
Kolb merkt op dat in de VS niet alleen wetenschappers zich met Luther bezighouden, maar ook gewone gemeenteleden. „Onlangs verscheen er een standaardwerk van Martin Marty over Luther, bestemd voor mensen die nooit van Luther gehoord hebben. Er zijn nu 54 delen van Luther in het Engels vertaald, er volgen nog 12. Die boeken worden in allerlei kerken gelezen.”
Staat Luther in Europa nog hoog aangeschreven? Kolb kan dat moeilijk beoordelen. „Amerika en Europa zijn beiden sterk geseculariseerd, maar de manier waarop dat gegaan is, verschilt. In Europa zijn nog resten van van het christelijke verleden, in Amerika daarentegen zijn de kerken zondags veel voller.”
Amerika is geen christelijke natie, zegt Kolb. „Dat is Amerika nooit geweest. Ons land is gesticht door mensen die gefundeerd waren in de verlichting en zelf niet geloofden dat God in Christus naar deze wereld is gekomen om zondaren te redden.”
