De Servische regering trekt geld uit om het huis van Jovanka Broz te renoveren. De beslissing werd genomen nadat Servische media de 81-jarige vrouw eind vorige maand uit de vergetelheid haalden met choquerende beelden over hoe ze leefde. Broz bewoont een villa in een sjieke wijk van Belgrado die eigendom is van de Servische staat. Maar op bepaalde plaatsen was het dak gewoon verdwenen. De verwarming deed het al jaren niet meer.„Het lot van Jovanka Broz was een schande voor Servië”, verklaarde de Servische minister van Mensenrechten, Rasim Ljajic, nadat de verbouwingswerken van het huis van de voormalige first lady van Joegoslavië vorige week van start gingen. „Ze leefde in catastrofale omstandigheden. Het was tijd dat we onze plicht aan mevrouw Broz nakwamen.” Andere ministers verkeerden in de waan dat de weduwe van Tito lang geleden gestorven was.

Het is normaal dat de Servische overheid, als erfgenaam van het voormalige Joegoslavië en feitelijke huisbaas, opdraait voor de kosten. Na de dood van Tito in 1980 plaatste Joegoslavië de weduwe onder virtueel huisarrest. Ze werd verplicht om te gaan wonen in de nu verkrotte villa en mocht enkel een aantal foto’s en een paar persoonlijke bezittingen meenemen.

De weduwe van Tito leefde van een klein pensioen en had geen geld om de reparaties te betalen. Haar eigendommen waren door de Servische staat geconfisqueerd.

Drie jaar voor Tito’s dood ging het koppel uiteen. De entourage van Tito beweerde dat Jovanka een samenzwering beraamde om het land over te nemen. Maar het is nog steeds niet duidelijk of die beschuldigingen helemaal kloppen. Jovanka heeft in het openbaar nooit een woord losgelaten over haar tragische huwelijk.

De verzetsheld Josip Broz Tito was tot 1980 de machthebber van het voormalige Joegoslavië. Onder zijn lange heerschappij kreeg Joegoslavië een erg menselijke variant van het communisme (de Joegoslavische Derde Weg). Maar zijn faam verbleekte in de jaren tachtig. Terwijl het land uiteen viel in de burgeroorlogen die in de jaren negentig over de Balkan raasden, leidde Jovanka een teruggetrokken bestaan. De enige mensen die de weduwe nog bezoeken in de verkrotte villa, zijn haar zus en haar nichten.

„Het leven van Jovanka Broz weerspiegelt dat van het Titotijdperk: weggeduwd door de propaganda van de voormalige republieken in de jaren tachtig en negentig. Dat is de reden waarom ze vergeten is”, zegt Toma Fila, de advocaat van de voormalige first lady, in een gesprek met IPS.

Fila probeert nu een deel van Tito’s erfenis te bemachtigen voor de 81-jarige weduwe. „Als weduwe heeft ze het volste recht op de eigendommen, de brieven, de juwelen en de cadeaus en souvenirs uit haar 28 jaar lange huwelijk.” Jovanka Broz, zegt haar advocaat, wil die spullen omdat ze haar herinneren aan een glorieus verleden.

Jovanka Budisavljevic leerde Tito kennen als vrijheidsstrijdster. Ze was 28 jaar toen ze in 1952 met de 32 jaar oudere Tito trouwde. Volgens velen was het een gearrangeerd huwelijk. De mooie, donkerharige verzetsheldin was een Servische uit Kroatië en Tito was een Kroaat: de perfecte illustratie van Joegoslavische eenheid. Jovanka speelde niet de rol van brave bruid die haar door de communistische propaganda werd opgelegd. Ze speelde een actieve rol en werd vaak gezien als de kwade genius achter haar man.

De advocaat heeft een moeilijke taak. Na Tito’s dood werd haastig een wet aangenomen die verklaard dat alles wat hij bezat „de staat toebehoorde.” De voormalige communistische leider had weinig persoonlijk bezittingen en liet ook geen testament na. Veel van zijn bezittingen zitten nog in kluizen in voormalige residenties. Maar nog meer werd door zijn medewerkers meegenomen.

Ook Josip Broz, een kleinzoon van Tito maar geboren uit een ander huwelijk, is opnieuw op het toneel verschenen. „Ik vraag niet veel”, zegt hij in een gesprek met IPS. „Enkel een trofeegeweer en enkele persoonlijke aandenkens aan mijn grootvader.”