Eerder had de speciale VN-gezant voor Kosovo, de Finse oud-president Martti Ahtisaari, verkennende gesprekken gevoerd met beide partijen afzonderlijk. Na die onderhandelingen, die in november begonnen, toonde de Fin zich pessimistisch dat zoals gepland binnen een jaar een akkoord kan worden bereikt.De Servische provincie Kosovo staat sinds 1999 onder tijdelijk VN-bestuur. De NAVO greep dat jaar met bombardementen in in het conflict tussen de Kosovo-Albanezen en hun Kosovo-Bevrijdingsleger (UCK) enerzijds en de Servische politie en het Joegoslavische leger anderzijds. Het Westen zei toen een humanitaire ramp te willen voorkomen en het geweld te willen stoppen: er waren bloedbaden aangericht, zoals in Racak, en hele gezinnen met kinderen kampeerden uit vrees voor de Serviërs in de bossen.

De spanningen begonnen op te lopen, toen president Slobodan Milosevic van Servië in 1989 de autonomie van het overwegend door etnische Albanezen bewoonde Kosovo afschafte. De Albanezen proclameerden in 1991 hun eigen ’republiek’, met Ibrahim Rugova als president en een parallelle structuur van eigen ondergrondse scholen en ziekenhuizen. Begin 1998 begon het gewapende conflict tussen UCK en Belgrado te escaleren.

Nadat de NAVO Joegoslavië in 1999 bijna drie maanden lang had gebombardeerd, bond Milosevic, inmiddels president van Joegoslavië, in: hij trok zijn leger en politie uit Kosovo terug en stond de komst van KFOR toe, een door de NAVO geleide internationale vredesmacht. Het civiele bestuur kwam in handen van de VN.

De VN-resolutie waarin een en ander is geregeld, erkent de soevereiniteit van de Federatieve Republiek Joegoslavië (inmiddels opgevolgd door de unie Servië-Montenegro) over Kosovo. Tevens sprak de Veiligheidsraad uit dat de provincie „substantiële autonomie” moet krijgen.

Hier ligt het struikelblok bij de onderhandelingen: de politieke leiding van de etnische Albanezen, die meer dan 90 procent van de bevolking van Kosovo uitmaken, wil geen genoegen meer nemen met autonomie. De Kosovaren eisen onafhankelijkheid.

Voor Servië is dat onaanvaardbaar: Kosovo wordt traditioneel beschouwd als wieg van de Servische natie. De historische slag op het Merelveld werd er in 1389 uitgevochten en er staan tal van Servisch-orthodoxe kerken en kloosters.

De standpunten lijken moeilijk te verzoenen. Onafhankelijkheid of een andere definitieve status van Kosovo staat dan ook maandag en dinsdag in Wenen nog niet op de agenda. Officieel gaat het om ”decentralisatie”: Het centrale bestuur van Kosovo in Pristina wordt gedomineerd door de Albanezen. Circa 200.000 Serviërs hebben Kosovo sinds 1999 verlaten uit vrees voor Albanees geweld en andere represailles. De 80.000 Serviërs die in Kosovo zijn gebleven, leven meestal geïsoleerd in enclaves die door de NAVO worden beschermd.

De Serviërs kunnen baat hebben bij een officiële erkenning van hun zelfbestuur in die enclaves. De Kosovo-Albanezen kunnen daarmee op hun beurt respect laten zien voor democratie en mensenrechten, een voorwaarde van VN en EU voor erkenning van een onafhankelijk Kosovo.

De gesprekken in Wenen stonden gepland voor 25 januari, maar werden na de dood van Rugova op 21 januari uitgesteld.