De Servische regering van premier Djindjic had Milosevic op 28 juni 2001 naar Den Haag gestuurd, zeer tegen de zin van diens opvolger Kostunica. Een jaar later is de aanwezigheid van Milosevic dagelijkse routine geworden. Het proces is al meer dan vier maanden aan de gang, en er zijn al tachtig getuigen gehoord, tot nu toe allemaal inzake Kosovo.

Vorig jaar was de opwinding nog groot. Het Joegoslavië-tribunaal, dat klein was begonnen met de eenvoudige agent Tadic als eerste verdachte, had de ’grootste vis’ te pakken. Het VN-hof zou pionierswerk verrichten, voor het eerst zou een voormalig staatshoofd worden berecht in naam van de hele mensheid. Honderden journalisten uit de hele wereld stroomden toe. ”The Hague” was wereldnieuws.

Met spanning werd uitgekeken naar de eerste optredens van Milosevic in de rechtszaal. Zou hij wel opstaan als de rechters binnenkomen, vroeg men zich af. Hij had immers aangegeven het tribunaal illegaal te vinden. Dat zou aan de leiband van de NAVO lopen en alleen maar dienen om de bombardementen op Joegoslavië in 1999 te rechtvaardigen.

Bij de eerste zittingen was de spanning in de rechtszaal dan ook om te snijden. Milosevic probeerde steeds weer een politiek betoog af te steken tegen het „illegale tribunaal”, dat de VN-Veiligheidsraad niet had mogen oprichten, en de NAVO. Voorzittend rechter May maakte veelvuldig gebruik van een speciale knop waarmee hij Milosevic’ microfoon uit kan zetten als hij „irrelevante” dingen zegt.

Het duurde bijna acht maanden voordat het proces kon beginnen. Bij het Joegoslavië-tribunaal duurt de voorbereiding van een rechtszaak geregeld nog veel langer. In die tijd kreeg Milosevic ook nog een genocideaanklacht aan zijn broek (inzake Bosnië) en werd besloten dat er slechts één proces komt, voor de drie tenlasteleggingen: inzake Kosovo, Kroatië en Bosnië.

Op 12 februari ging het ”proces van de eeuw” van start. Milosevic nam geen advocaat in de arm. Daardoor kan hij zelf veelvuldig het woord voeren en de getuigen zelf een kruisverhoor afnemen. Die getuigen zijn vaak slachtoffers van de Servische politie en het Joegoslavische leger, die in de Haagse rechtszaal oog in oog komen te zitten met de voormalige onderdrukker.

Tot nu toe ging het in het proces alleen om Kosovo; Kroatië en Bosnië komen pas na het zomerreces aan bod. Gruweldaden van Serviërs in Kosovo, zoals moorden en deportaties, zijn inmiddels uitgebreid beschreven door overlevenden en andere getuigen. Ook is duidelijk geworden dat de internationale gemeenschap Milosevic heeft gewaarschuwd dat zijn ondergeschikten bezig waren met oorlogsmisdaden en dat hij een aanklacht in Den Haag riskeerde.

Zo hebben de Britse politicus Lord Ashdown en NAVO-generaal Naumann Milosevic in 1998/1999 in die zin gewaarschuwd. Zij kwamen getuigen over hun gesprekken met ”Slobo”. Een veroordeling volgens het principe van de ”commandantenverantwoordelijkheid” ligt dus voor de hand; een opperbevelhebber is in strafrechtelijke zin schuldig als hij van misdaden van ondergeschikten weet en er niet tegen optreedt.

De slachtoffers zitten echter nog steeds te wachten op de koninklijke weg die tot een veroordeling moest leiden: insidergetuigen uit de naaste omgeving van Milosevic die uit de school komen klappen over bevelen tot misdaden die Milosevic zelf zou hebben gegeven.

De aanklagers raken in tijdnood met hun bewijsvoering. De rechters willen voorkomen dat het mammoetproces alsmaar uitdijt en drie jaar of langer gaat duren. Daarom hebben zij tijdslimieten gesteld. In september moeten de aanklagers klaar zijn met Kosovo en in april 2003 met Kroatië en Bosnië.

Terwijl de klok tikt, is Milosevic voor de tweede keer sinds het begin van het proces langdurig ziek. Een griep noopt al twee weken tot een onderbreking van de rechtszaak. Volgens Milosevic’ vrouw, Mira Markovic, ligt dat aan de enorme werkdruk van de rechtszaak en wil het tribunaal hem daarmee breken.