„De architect is steeds minder de spil van het bouwproces. Vooral in de woningbouw is de ontwerper gereduceerd tot plaatjesmaker voor de verkoopbrochure.” Deze onbarmhartige zelfveroordeling staat in het jaarlijkse overzicht van het Nederlands Architectuurinstituut (NAi). De maatschappij anno nu is veranderd, de rol van de architect ook. Het Jaarboek 2004 biedt een selectie van de opmerkelijkste architectuur van Nederland. De schrijvers hebben geprobeerd door middel van thema’s structuur aan te brengen. Zo beschrijft Anne Hoogewoning de vergrijzing binnen de maatschappij en de reactie van de architectuur daarop. Bij ouderenhuisvesting moet er een balans zijn tussen geborgenheid en veiligheid aan de ene kant en een gevel die open is naar de omgeving aan de andere kant.

”Architectonisch krachtenspel” belicht een heel ander onderwerp. De bruggen Luit, Harp en Citer in Haarlemmermeer krijgen vanwege hun symboliek alle lof van de auteurs. De vormgeving van de bouwwerken springt overigens meer in het oog dan de constructieve logica.

Andere thema’s die aan bod komen zijn woningen, publieke gebouwen, renovatieprojecten, overheidsgebouwen en bedrijfspanden. Heldere foto’s van interieur en exterieur ondersteunen de tekst.

De schrijvers signaleren dat de maatschappelijke welvaart afneemt en dat het architectuurbeleid van de overheid de nadruk legt op behoud van cultureel erfgoed, niet op de progressieve ontwikkeling van nieuwe woongebieden. Terwijl de architectuur vanwege de drang om te amuseren meedoet met de waan van de dag, is de architect steeds minder de spil van het bouwproces. Bovenstaande ontwikkelingen brengen volgens de schrijvers de Nederlandse architectuur in een crisis. „Maar een crisis kan ook louterend werken, zoals gebeurde in de eerste helft van de jaren tachtig.”

Het jaarboek geeft een indruk, maar geen overzicht van bijzondere architectuur in Nederland. Na het lezen blijft de vraag in hoeverre het werk een afspiegeling is van de architectuur in 2004, aangezien de meeste ontwerpen van enkele jaren geleden dateren.