Trots meldden de kranten in april 2005 dat de Oost-Duitse stad Potsdam begonnen was met de herbouw van de Garnizoenskerk. De eerste steen was gelegd.Maar daarna bleef het angstig stil. Tot begin dit jaar het comité voor wederopbouw van de Garnisonkirche weer van zich deed spreken. Een van de gewelven van de kerk werd opgebouwd en voorzitter Hans Rheinheimer verklaarde tegenover het Duitse christelijke persbureau Idea dat het nu toch echt zou gaan gebeuren. Waarschijnlijk aangestoken door het enthousiasme van de Duitsers bij de herbouw van de Frauenkirche in Dresden, die eind verleden jaar weer in gebruik genomen werd, wilde men nu ook Potsdam op de kaart zetten. En eerlijk is eerlijk: het was me de kerk ook wel, die Garnisonkirche. Maar wel met de nadruk op het woordje ”was”.

De kerk, die in de eerste helft van de achttiende eeuw gebouwd werd, geldt als een van de topstukken uit de zogenaamde Pruisische barok. De koningen Frederik Willem I en Frederik de Grote werden beiden in de kerk begraven. Vooral de 88,4 meter hoge toren van de kerk met zijn wereldberoemde carillon waren bijzonder.

De kerk mocht er zelf trouwens ook zijn. Maar liefst 3000 mensen konden in het bedehuis een plaatsje vinden. En het kerkorgel van Joachim Wagner deed ook van zich horen. En niet alleen in Potsdam. Zelfs Johan Sebastian Bach reisde naar Potsdam om er op 8 mei 1747 op dit instrument een concert te geven.

Een van de smetjes op het geschiedenisblazoen van de kerk is het feit dat op 21 maart 1933 het parlement van Duitsland, dat net Adolf Hitler tot kanselier had gekozen, er bijeenkwam. Ook al was er heel wat discussie voordat de bijeenkomst echt in de kerk gehouden kon worden, omdat het kerkbestuur toch wel moeite had met zo’n politieke happening in het bedehuis.

Hoe dan ook, Potsdam bleef trots op zijn kerk. Maar het einde van de oorlog was het begin van het definitieve verval ervan. Door de bombardementen in 1945 raakte het gebouw zwaar beschadigd.

In 1968 besloten de communisten, die het in de toenmalige DDR voor het zeggen hadden, om ook de ruïne van het gebouw af te breken. Later werd op de fundamenten een volstrekt fantasieloos kantoorgebouw neergezet.

Reformatie
Na de eenwording van Duitsland gingen er al snel stemmen op om het gebouw te herbouwen. Maar dat kost geld, heel veel geld. De Traditionsgemeinschaft Potsdamer Glockenspiel (TPG) bracht ongeveer 6,5 miljoen euro bijeen voor de herbouw van de kerk. Het was de bedoeling dat het gebouw in 2017, precies 500 jaar na het begin van de Reformatie, weer in gebruik genomen zou kunnen worden.

De TPG stelde echter bepaalde eisen aan de toekomstige gebruikers van de kerk. Zo wilde zij dat ook homoseksuele paren hun samenlevingscontract in de nieuwe kerk moesten kunnen laten inzegenen. De Evangelische Kerk Berlijn-Brandenburg gaf te kennen deze voorwaarden niet te kunnen accepteren.

Omdat er geen uitweg leek uit het meningsverschil besloot Rheinheimer in 2004 een nieuw comité op te richten met als doel de wederopbouw van de Garnisonkirche. Volgens Rheinheimer zal het kantoorgebouw dat nu nog op de plek staat waar de kerk ooit stond binnen drie tot vier jaar gesloopt wordt.

De opbouw van het kerkgebouw kost in totaal ruim 65 miljoen euro. Op dit moment beschikt Rheinheimer over ongeveer 1,9 miljoen euro. En dat is bij lange na nog niet genoeg om echt met de werkzaamheden te beginnen.

Op dit moment is een gemetseld gewelf het enige dat er op de historische plaats te zien is. En dat de herbouw nu echt leeft onder de Potsdammers, kun je ook niet zeggen. In de andere grote kerk van de stad, de zogenaamde Französische Kirche, weet alleen een oude vrouw achter de balie nog dat er in Potsdam ooit een Garnisonkirche stond. Maar waar precies? Ze haalt haar schouders op.

Andere inwoners van de stad komen al niet veel verder. Een meneer die net z’n auto parkeert, wijst onbeschaamd naar de trotse torens van de Französische Kirche. „De Garnisonkirche? Dat is dat gebouw, meneer.”

Maar een oudere dame die net aan komt lopen, wijst hem terecht. Zij weet wel waar de Garnizoenskerk gestaan heeft. Maar ze tempert ieder enthousiasme door nadrukkelijk te melden dat er nog maar weinig te zien is. En of het een beetje zal vlotten met die herbouw? Ze haalt haar schouders op en zegt cynisch: „Dat denk ik niet.”

En dan staat daar zomaar het gewelf. Langs een brede straat waarover het verkeer voortraast. Plompverloren staat het stenen gewelf daar voor het afschuwelijk kantoorgebouw dat de plaats van de kerk innam. Het is opgetrokken uit rode bakstenen en het lijkt eerlijk gezegd meer op een monument ter nagedachtenis aan wat hier ooit stond dan een hoopvol teken van wat komen gaat. Alle begin is moeilijk, maar dit is wel een heel mager begin voor zo’n ambitieus project.

Fundamenten
Het comité houdt echter moed. De fundamenten zijn nog behoorlijk goed intact, ook al heeft de vernielwoede van de voormalige DDR zelfs in de grond fors huisgehouden. Maar liefst vijftien springladingen moesten het gebouw in 1968 met wortel en tak uitroeien. Voor het oog is dat gelukt, maar onder het kantoorgebouw schijnen de resten van het fundament nog aanwezig te zijn.

Er zal hard doorgewerkt moeten worden, wil de kerk in 2017 weer in oude luister hersteld zijn. Het comité voor de wederopbouw is maar vast begonnen om een nieuwe tentoonstellingsruimte te zoeken. Het oude gebouw is leeggeruimd en in de loop van dit jaar wordt een nieuwe ruimte geopend, zo beloven posters op de ruiten. Tot die tijd moet Potsdam het doen met een eenzaam gewelf.