Dinsdag maakte zijn partij bekend dat de premier nog tot oktober 2003 zal aanblijven, tot na de top van islamitische landen die dan in Kuala Lumpur wordt gehouden. Tot die tijd zal de premier zijn bevoegdheden geleidelijk overdragen aan de huidige vice-premier, Abdullah Badawi.

De reactie van de partij tijdens het congres mag overtrokken lijken, ook in de rest van het land was de verbijstering groot. De 76-jarige Mahathir is de langstzittende premier van Azië. Al 21 jaar houdt de patriarchale premier het land in een ijzeren greep. De pers ligt braaf aan de ketting en met de mensenrechten neemt de premier het niet zo nauw.

Toch zien de meeste Maleisiërs Mahathir als een welwillend dictator. In twintig jaar tijd wist hij het land op te bouwen van een traditionele kampongmaatschappij, een exporteur van rubber en tin, naar een moderne Aziatische tijger die elektronica, staal en auto’s produceert. De ambities van de voormalige huisarts kenden geen grenzen. Hij liet de hoogste torens ter wereld bouwen en legde een enorme siliconenvallei aan met een ’papierloze’ hoofdstad.

Zijn doel? Van Maleisië een moderne samenleving maken, en het land ook internationaal op de kaart zetten als een maatschappij waar islam wel degelijk samengaat met ontwikkeling en technische innovatie.

„Mahathir is een man met visie die zijn tijd altijd ver vooruit is geweest,” zegt zakenman Abdul Mohammed. „Op zijn leeftijd kijkt hij nog steeds twintig jaar vooruit. Voor ons Maleisiërs is dat te eigenlijk ver, wij zijn te relaxed. Maar dat geeft niet, we hebben geleerd om hem voor ons te laten nadenken en handelen.”

Anderen, zeker politieke opponenten uit de gelederen van PAS, de fundamentalistische oppositiepartij, zien Mahathir als een megalomaan. PAS zet de klok liever terug naar een samenleving die nog overzichtelijk was en waarin de islam het denken van de bevolking bepaalde. Belangrijker misschien nog dan de economische vooruitgang is dat Mahathir heeft gezorgd voor jarenlange vrede en stabiliteit in het land. Rassenspanningen liggen aan het fundament van de Maleisische samenleving. Naast islamitische Maleisiërs kent het land een grote groep hindoe-Indiërs en boeddhistisch en christelijke Chinezen. Het is een van de weinige islamitische landen waar de religie en cultuur van die groepen behoorlijk worden getolereerd.

Toch blijkt een van Mahathirs grootste ambities een mislukking: het streven naar vooruitgang van de Maleisische bevolkingsgroep, die economisch altijd is achtergebleven bij de rijkere Chinezen. Twintig jaar terug voerde Mahathir een controversieel beleid van positieve discriminatie in, waarbij de Maleisiërs werden bevoordeeld bij het krijgen van universiteitsplaatsen, vergunningen, leningen en overheidscontracten.

Uiteindelijk werden die voordelen vooral benut door een kleine groep bevriende Maleisische zakenlui die zich in de politieke contreien beweegt. Het is Mahathirs frustratie dat hij nooit de mentaliteit van de gewone Maleisiërs heeft kunnen veranderen en dat zij nog steeds een achtergebleven groep vormen. Het falen van dit beleid heeft hem tevens gemotiveerd tot aftreden.

Is er leven voor Maleisië na Mahathir? vragen velen zich terecht af. In 1998 heeft hij zijn gedoodverfde opvolger en protégé ex-vice-premier Anwar Ibrahim in de gevangenis gezet wegens corruptie en homoseksualiteit, een politieke zet die Mahathir bijna zijn premierschap kostte. De huidige kroonprins van Mahathir, Abdullah Badawi, staat bekend als een milde, meegaande man, die in zijn huidige positie als vice-premier bang is tegen zijn baas in te gaan.

Ondertussen wordt de politieke situatie in Maleisië venijniger. Afgelopen zondag stierf de belangrijkste oppositieleider van de fundamentalistische moslimpartij PAS, Fadzil Noor, aan de gevolgen van een hartoperatie. Hij stond bekend als een zachtaardig, gematigd en open man. Zijn beoogde opvolger, Hadi Awang heeft de reputatie veel radicaler te zijn. „PAS heeft veel Maleisiërs naar zich toe weten te trekken na de arrestatie van Anwar en de ergernissen over Mahathirs vriendjespolitiek,” zegt een plaatselijk journalist. „De vraag is of er nu nog meer Maleisiërs naar de fundamentalisten over zullen lopen.”

„Het komend jaar wordt voor Maleisië een overgangsperiode waarin Abdullah Badawi in het diepe wordt gegooid, terwijl Mahathir steeds vaker vanaf de kant zal toekijken. Een Mahathir kan hij nooit worden, maar het maakt niet uit als we een zwakkere man krijgen,” zegt advocaat en publicist Karim Raslan. „Maleisië zou het nu zonder Mahathir moeten aankunnen.”

Maar niet iedereen is zo positief over het post-Mahathir-tijdperk. „Ik vrees dat het land straks in een machtsvacuüm terechtkomt waar veel politici in willen springen nu ze eindelijk de kans krijgen,” zegt Chinees zakenman Peter Tan. „PAS zal sterker worden, terwijl UMNO verder wordt verzwakt door de machtsstrijd binnen de partij. De Chinese bevolking zal de opkomst van de fundamentalisten niet accepteren. Het kan tot rassenrellen leiden, zoals in 1969.” En 1969 is een jaartal waar de Maleisiërs nog altijd met vrees aan terugdenken.