Van de hand van Thom Lemmons, een bestsellerauteur in Amerika en in christelijk Nederland, is een nieuwe roman verschenen. Deze keer geen Bijbelse figuur in de hoofdrol. ”Losprijs” gaat over koning Boris III van Bulgarije en zijn strijd om de Joodse gemeenschap buiten de Duitse concentratiekampen te houden. Lemmons schreef deze roman samen met Jan Beazely. Haar familie adopteerde in 1991 een Roemeens kind. Dat leidde tot de oprichting van All God’s Children International, een christelijke adoptieorganisatie. Beazely, medeoprichter, maakte veel reizen naar Oost-Europa. In Bulgarije hoorde zij van de overgebleven leden van de koninklijke familie het verhaal van Boris III, dat zij doorvertelde aan Lemmons.

Uit de geschiedenisboeken komt Boris III (1894-1943) -zowel koning als tsaar genoemd, maar de laatste titel werd na de Russische revolutie steeds minder gebruikt- naar voren als een man met twee gezichten. Hij regeert met harde hand en kiest in de Tweede Wereldoorlog de zijde van Hitler. Boris volgt hem echter niet slaafs na. Zo weigert hij zijn soldaten mee te laten doen aan de Duitse invasie van Rusland en voorkomt hij de deportatie van de Bulgaarse Joden naar Duitse concentratiekampen.

”Losprijs” biedt een verklaring voor de keuzes die Boris maakt. Lemmons en Beazely schetsen de koning als een mens, gevangen tussen de eisen die Duitsland stelt en de belangen van zijn eigen onderdanen. Om Bulgarije -een klein, onbeduidend landje- te behoeden voor een confrontatie met het machtige Derde Rijk, moet hij wel aan Hitlers eisen tegemoet komen. Maar Boris doet het niet van harte: „We hebben alleen de keus tussen slecht en nog slechter.” En hij probeert zo veel mogelijk tijd te rekken: „Zijn enige hoop was tijd: tijd om uit te stellen, om te manoeuvreren.”

Romance
Op de voorkant van ”Losprijs” staan een man en vrouw afgebeeld. Het zijn Dobri, sergeant van de koninklijke garde, en Daria, het Joodse dienstmeisje van de koninklijke familie. De romance die zich tussen hen ontwikkelt, is echter helemaal niet zo belangrijk. ”Losprijs” gaat vooral over Boris. De auteurs tekenen hem met een levendig, geloofwaardig karakter. In vergelijking met hem hangen Dobri en Daria er maar een beetje bij.

De strijd van Boris voor zijn land en de Joodse gemeenschap is het hele boek door voelbaar. Van alle kanten wordt aan hem getrokken: de nazi’s willen duidelijkheid over de positie van Bulgarije en over de aanpak van de Joden, het Bulgaarse kabinet wil veel meer tegemoet komen aan Hitlers eisen en de Joden deporteren, de bisschoppen en de leiders van de Joodse gemeenschap eisen dat de koning zijn verantwoordelijkheid neemt en aan de discriminatie van de Joden een einde maakt. Boris zit gevangen tussen al deze partijen, maar durft niet te kiezen, uit angst voor de gevolgen.

Als Daria er zelf voor kiest een gele ster op haar uniform te dragen -niemand in het paleis wist van haar Joodse verleden- vraagt Boris zich af waar hij staat. „Ergens in het vage, niet nader gedefinieerde midden. Koning van een land, maar minder vrij dan de persoonlijke dienster van de koningin om zijn geweten te volgen. Dodelijk vermoeid door de smerige reeks beschikbare keuzes, maar er toch aan vastgeklonken door medelijden met zijn volk.”

Bij Hitler op bezoek
Als Daria aan den lijve moet ondervinden wat het in deze tijd betekent om een Jodin te zijn, is voor Boris de maat vol. Hij verbiedt dat de Joden, die inmiddels al wel in kampen in Bulgarije zijn ondergebracht, worden gedeporteerd. Kort daarop nodigt Hitler hem uit voor een bezoek. Boris gaat, maar geeft geen millimeter toe. Hij doet niet mee aan de invasie van Rusland en de Joden blijven binnen de landsgrenzen. Een bewonderenswaardige keuze, waar Boris uiteindelijk de hoogste prijs voor betaalt.

Uitgeverij Den Hertog presenteert ”Losprijs” als een goed gedocumenteerde roman. Dat zal hopelijk ook zo zijn, maar de geïnteresseerde lezer zal de eindnoten missen. In de Brief aan de lezer achterin het boek laat Lemmons alleen grofweg zien wat feit is en wat fictie. Daaruit blijkt ook dat juist de persoon die zorgde voor een keerpunt in Boris’ denken over de Joden, Daria, verzonnen is. En dat is jammer voor een historische roman als deze.