De Zwitserse senator Dick Marty concludeerde dinsdag in een tussenrapport dat er zeker honderd terreurverdachten op geheime plaatsen zijn vastgehouden. De Amerikaanse opzet zou zijn om deze gevangenen te vervoeren naar een land waar ruimere opvattingen over martelen bestaan, om onder de Amerikaanse wetgeving uit te komen. Voor de Raad van Europa doet Marty onderzoek naar de mogelijke betrokkenheid van de 46 lidstaten van de mensenrechtenorganisatie.De Roemeense president Basescu bracht dinsdag een verklaring uit waarin hij herhaalt dat er op Roemeens grondgebied geen geheime detentiecentra zijn. Roemenië wordt veelal samen met Polen genoemd als land dat onderdak biedt aan de Amerikaanse terreurverdachten.

Volgens Basescu zijn er daarentegen wel „waarnemingscentra waar activiteiten van terroristische groepen in de gaten worden gehouden op basis waarvan er een nauwe samenwerking is tussen de geheime diensten van Roemenië en de Verenigde Staten”, aldus de president.

Ook in Groot-Brittannië is er van parlementsleden groeiende druk op de regering om meer licht te werpen op de mogelijke openstelling van Britse vliegvelden voor gevangenentransport. Een groep die is samengesteld vanuit alle partijen zal binnenkort bij elkaar komen. Ze beschuldigt de regering van het omzeilen van lastige vragen.

Sinds de eerste onthullingen over geheime gevangenissen is gebleken dat de Amerikaanse CIA met gehuurde vliegtuigen honderden tussenlandingen heeft gemaakt in West-Europa, onder meer ook op Schiphol. Bij critici, zoals Dick Marty, leidde dat tot de conclusie dat dit onmogelijk buiten medeweten van de plaatselijke autoriteiten is gegaan.

De Britse mensenrechtenorganisatie Liberty heeft de openbaar aanklager gevraagd onderzoek te doen naar de beweringen dat CIA-vliegtuigen tussenlandingen zouden hebben gemaakt. Dit zou Groot-Brittannië medeplichtig maken aan het vervoer van gevangenen.

De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Jack Straw, heeft eerder al bij de Amerikaanse regering om opheldering gevraagd. De regering heeft tot vorige week steeds volgehouden niets te weten van vluchten met gevangenen.

Europees commissaris van Justitie Frattini stelde dinsdag dat het tussenrapport „veel relevante informatie bevat die voor een deel nieuw is.” Hij gaat het rapport analyseren en kijkt uit naar het eindverslag, dat ongeveer in maart moet verschijnen, stelde hij in een reactie. Frattini riep alle lidstaten op zo goed mogelijk met het onderzoek van de Raad van Europa mee te werken. De Europese Unie zegde Marty dinsdag steun toe bij zijn verdere onderzoek.

De Nederlandse oud-minister Van Thijn, lid van de parlementaire assemblee van de Raad van Europa, zei het heel goed te vinden dat Marty de zaak onderzoekt. „Het kan niet zo zijn dat er op het grondgebied van de Raad van Europa wordt gefolterd. Maar Marty zal er een zware dobber aan hebben om echt bevestiging te krijgen van de operaties. Geheime diensten werken nu eenmaal niet in de openbaarheid”, aldus Van Thijn, die zei dat deze zaken „absoluut niet speelden” in zijn tijd als minister van Binnenlandse Zaken.

Het VVD-Tweede Kamerlid Van Baalen noemt het „kwalijk” dat de Raad van Europa nu met een tussenrapportage komt „waarin alleen geruchten staan”. „Deze publicatie draagt alleen maar bij aan de mist die is ontstaan rond de vermeende CIA-vluchten.” De liberaal heeft dan ook geen enkele behoefte aan een tussentijds debat. Hij wacht eerst de eindrapportage af of daar harde feiten en bewijzen in staan.

Zijn PvdA-collega Koenders wil het rapport al komende morgen aan de orde stellen tijdens een debat met minister Bot (Buitenlandse Zaken) over Europa. Hij vindt dat Bot zich destijds wel erg makkelijk gerust heeft laten stellen door zijn Amerikaanse ambtgenoot Rice. In tegenstelling tot Van Baalen vindt Koenders de tussenrapportage een goede zaak. Het is een signaal aan de lidstaten om nauwer met de Raad van Europa samen te werken.

Het Europees Parlement is al begonnen met een eigen onderzoek. Een commissie komt donderdag voor het eerst bijeen en besluit waarschijnlijk tot verhoren. „Het rapport is een goed startpunt voor het werk van onze commissie”, reageerde Eurlings (CDA), lid van de onderzoekscommissie.

Buitenweg (GroenLinks), ook lid van de onderzoekscommissie, noemde het zorgwekkend dat de regeringen zo zwijgzaam over het onderwerp zijn. „Het is nu aan de nationale parlementen om de regeringen hierover uit te horen.”

Europarlementslid In ’t Veld (D66), eveneens in de onderzoekscommissie, vindt dat het tussenrapport een schokkend beeld oproept. „De Amerikanen treden de mensenrechten met voeten. De regeringen hebben collectief weggekeken.”

In ’t Veld vindt dat Nederland alvast een eigen onderzoek moet doen. „Het argument dat het vluchten van een bevriende natie zijn, is niet meer te rechtvaardigen. Je kunt niet zeggen dat de wereld veiliger is geworden hierdoor.”