Met stijgende verbazing en vervreemding blader ik door de jongste pennenvrucht van Beatrijs Ritsema. Dus zo denkt deze gezaghebbende dame -columnist in Trouw en HP/De Tijd en beheerder van een veelgeraadpleegde website over moderne manieren- over liefde en relaties. Natuurlijk, Ritsema brengt geen nieuwe inzichten, ze verwoordt slechts wat in onze samenleving een breed draagvlak geniet. Maar als ik de zaken hier op een rijtje zie, besef ik opnieuw hoe ontzettend groot de tegenstelling is met de Bijbelse moraal - niet minder dan een cultuurschok.

Beatrijs Ritsema is binnen Nederland een van de populairste raadgevers op het gebied van relaties, omgangsvormen, etiquette en goede manieren. Wat doe je als je vriend altijd te laat op afspraken verschijnt? Hoe breng je je buren tactvol onder ogen dat ze te veel lawaai maken? Wie nodig je uit voor je verjaardag? Is het wel handig om vriendschappen op het werk te sluiten? Hoe ontmoedig je al te opdringerige collega’s? Dat soort dingen. Beatrijs Ritsema geeft in het algemeen praktische, scherpe adviezen waar je best iets mee kunt.

Maar zodra het over liefde en relaties gaat, wordt het anders. Dat zie je niet op het eerste gezicht, sterker, op het eerste gezicht lijkt het zelfs of Ritsema een tamelijk conservatieve moraal uitdraagt. Overspel? Nooit doen. Condooms? Niet aan beginnen. Porno? Gevaarlijk substituut voor het echte leven. Gelijkheid tussen de seksen? Onzin, in de praktijk schrijven natuur en traditie voor dat de man het initiatief neemt. Echtscheiding? Het belang van de kinderen moet vooropstaan. Dat klinkt allemaal nog niet zo verkeerd.

Praktisch
Maar als je je dan gaat verdiepen in de motivatie voor al deze zaken, krijg je wel even een koude douche. Ritsema is echt een koningin van het pragmatisme. Je moet je niet in overspelige relaties begeven omdat dat iedereen z’n leven zo overhoop haalt, je moet geen wraak willen nemen omdat de kosten altijd te hoog zijn, je moet geen gewoonte maken van onenightstands omdat dat onnodig en betekenisloos is - en vooral: niet leuk. Eigenlijk moet je vooral doen wat op de lange termijn goed voelt voor jezelf, al is het natuurlijk ook goed om rekening te houden met andermans gevoelens. „Iedereen moet in elke periode van zijn of haar leven vooral doen waar hij/zij aardigheid in heeft.”

Natuurlijk wil Ritsema helemaal geen boekje schrijven over ethiek en moraal, ze wil alleen praktische tips geven over omgangsvormen. Dat is ook het leuke ervan, ze formuleert heel scherp en nuchter situaties die iedereen herkent, zonder al te veel diepzinnig gedoe. Ze heeft ook best wat nuttigs te bieden: wie er in welke situatie de rekening moet betalen, hoe je een aanzoek kunt doen, waarom er iets te zeggen valt voor clichés als rode rozen. Altijd goed om te weten. Ritsema is ook ijzersterk in het formuleren van kernachtige oneliners: „Vergaderen is een uitstekende manier om nieuwe liefdes op te doen”, „Overgave gebeurt noodzakelijk op lichamelijke gronden”, „Een liefdesbrief is een teken van onheil”, „Visjes uitgooien moet. Anders gebeurt er je hele leven niets.”

Praktische levenswijsheid kan de auteur dan ook niet ontzegd worden, maar er blijft toch een groot struikelblok. Zonder ethische uitgangspunten is het onmogelijk om te schrijven over omgangsvormen in de liefde - dus ontstaat er een probleem als die uitgangspunten gaan afwijken van de Bijbelse visie op het leven. Waarom zou je met allerlei seksuele zaken moeten experimenteren, waarom zou je geen normen in acht nemen, waarom zou je je puur door de praktijk en je eigen gevoel moeten laten leiden?

Spanningsveld
Wie het klassieke huwelijksformulier leest, ontdekt hoe diametraal die grondwet van onze cultuur staat ten opzichte van de gereformeerde visie op deze zaken. Gods eigen hand die mensen samenbrengt - in plaats van alles proberen wat maar goed voelt want „geen enkele verliefdheid is voorbestemd.” Zelfverloochening en gezamenlijk kruisdragen - in plaats van opkomen voor je eigen gevoel en pragmatisch de knoop doorhakken want „irritatie is een onmiskenbaar teken dat de liefde voorbij is.” Seksualiteit binnen het huwelijk in plaats van in alle vrijheid nemen wat maar op je pad komt want het is „voor alle mannen goed om een keer in hun leven iets met een femme fatale te hebben gehad.”

Natuurlijk, de praktisch-psychologische benadering heeft positieve kanten - wie zal ontkennen dat gevoelens belangrijk zijn en niet weggedrukt moeten worden, dat je jezelf niet moet kwijtraken onder het mom van zelfverloochening, dat het reëel is om nuchter en praktisch in het leven te staan en kansen te benutten. Maar zodra praktische bruikbaarheid het uitgangspunt wordt, zodra je eigen gevoel en verstand de regels volledig gaan bepalen, is er iets mis. Menselijke normen staan altijd in een zekere spanning tot Gods geboden - en het is in dat spanningsveld van geloof en psychologie dat een christen zijn weg moet leren vinden.

Uitdaging
Wat niet wegneemt dat de vertaling naar de praktijk de nodige hoofdbrekens kan kosten. Hoe zit het met de keus tussen carrière en kinderen? Hoe openhartig moet je zijn over je relatieverleden? Hoe ga je om met jaloezie? Wat is belangrijker, lichaam of geest? Allemaal vragen waarbij Ritsema duidelijke handvatten biedt, maar het blijven handvatten waarop ik niet durf vertrouwen. Boekjes over het huwelijk verschijnen er genoeg binnen de gereformeerde gezindte, en over de Bijbelse uitgangspunten wordt ook voldoende geschreven. Maar welke christenpsycholoog gaat de uitdaging aan om de Bijbelse visie op liefde en relaties te vertalen naar een openhartig-humoristische, praktische gids over omgangsvormen, zoals die van Beatrijs Ritsema?