„Wat vind jij eigenlijk van de Cubaanse Revolutie en van Fidel Castro?” vroeg Juan, de pastor van een Cubaanse pinksterkerk. Met deze vraag hoopte hij duidelijk te maken hoe moeilijk het is om een politiek standpunt in te nemen over de revolutie en het communistisch regime op het Caraïbische eiland. Net als de meeste Cubaanse pinkstergelovigen en veel protestanten is ook Juan van mening dat een christen zich niet met politiek moet bezighouden, of met de woorden van een kerklid: „Al vanaf het moment dat we Christus in onze harten aannemen, zijn we ambassadeurs van God op aarde en burgers van het hemelse koninkrijk.”Verreweg de meeste Cubaanse protestantse christenen huldigen een apolitiek standpunt, zoals duidelijk werd in het krantenartikel ”Protestanten Cuba niet tegen abortus” (19 december) naar aanleiding van het rapport van Pax Christi over een eventuele rol van Cubaanse kerken in een postautoritair Cuba.

Voor niet-christelijke, maar ook voor christelijke buitenstaanders lijkt het onmogelijk om apolitiek te zijn op een eiland dat doordrenkt is met politiek. Ikzelf denk ook dat dit geen optie is en ben van mening dat een democratie beter zou zijn voor Cuba. Maar economische marginalisatie bij antirevolutionair gedrag en reëel gevaar van arrestatie en intimidatie bij actief verzet tegen het regime van Fidel Castro kunnen wellicht begrijpelijker maken waarom veel Cubanen deze houding aannemen. Ook moet niet vergeten worden dat ruim 70 procent van de Cubaanse bevolking na 1959 is geboren en dus altijd in een communistisch Cuba heeft geleefd, en dat Cubanen slecht geïnformeerd zijn over politieke alternatieven en de politieke, economische en sociale situatie buiten het eiland. Niet-Cubanen kunnen zich waarschijnlijk nooit genoeg indenken wat dit betekent.

De mensen die de revolutie wél bewust hebben meegemaakt, hebben bovendien slechtere tijden gekend en ook de positieve veranderingen gezien die onder leiding van Fidel Castro tot stand zijn gekomen. Een laatste opmerking die het misschien iets begrijpelijker maakt waarom veel Cubanen en de meeste protestantse gelovigen zich apolitiek opstellen is dat zij veel te verliezen en weinig te winnen hebben met actief verzet tegen het huidige regime.

Ik wil hier geen lans breken voor een positieve waardering van de apolitieke opstelling van veel Cubaanse christenen of de pro-Castrohouding van sommige leiders van Cubaanse protestantse kerken, maar wel proberen deze feiten iets vanuit het perspectief van Cubanen te zien. Cubanen die elke dag weer moeten vechten om het hoofd boven water te houden en voor wie ongehoorzaamheid aan ”de revolutie” grote gevolgen heeft.

Veel Cubaanse pinksterkerken, de snelst groeiende kerken op Cuba en overwegend apolitiek, zijn ongeregistreerd (hoewel dit zal veranderen na de pas van kracht geworden wetgeving die huiskerken, die overwegend pentecostaal zijn, ertoe verplicht om zich bij de lokale overheid in te schrijven) en daarom kwetsbaar. De leden van deze kerken zijn over het algemeen afkomstig uit de lagere sociaaleconomische klassen en vinden in deze kerken praktische en geestelijke hulp in moeilijke tijden. In tegenstelling tot de Rooms-Katholieke Kerk worden deze en andere protestantse kerken niet gesteund door een machtig internationaal georganiseerd kerkverband en zijn ze voornamelijk financieel afhankelijk van hun eigen achterban. De keuze van kerken om geen politieke positie te kiezen of om lid te worden van de Cubaanse Raad van Kerken (CIC) en zich formeel achter de revolutie te scharen, wordt ook in dit licht begrijpelijker. Er is nog een nuancering op z’n plaats als het gaat om lidmaatschap van CIC. Een pro-regimehouding van kerkleiders correspondeert vaak niet met de houding van leden.

De meeste Cubanen houden zich afzijdig van politiek. Omdat ze zich er niet in kunnen vinden en omdat de prijs van actief verzet velen te hoog is. Protestantse kerken, ook pinksterkerken, zijn wat hun apolitieke opstelling betreft dan ook geen uitzondering. Maar een situatie waarin kerken die zich puur richten op de redding van de ziel en praktische hulpverlening aan hun kerkleden moet natuurlijk wel gevolgen hebben voor de opbouw van een maatschappelijk middenveld. Ondanks dat Cubanen in kerken echt geholpen worden, dragen weinig protestantse kerken structureel bij aan de opbouw van een burgerlijke samenleving. Maar voordat dat door buitenstaander in negatieve zin gewaardeerd wordt, is het belangrijk om de situatie van Cubanen en christenen in Cuba te begrijpen.

De auteur is student culturele antropologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en deed in Cuba een halfjaar onderzoek naar de groei van pinksterkerken op het eiland.