In bewoordingen die deden denken aan de retoriek uit de tijd van de Koude Oorlog hebben Europese waarnemers maandag afgekeurd dat Rusland de gastoevoer naar Oekraïne heeft stopgezet vanwege een prijsconflict, en daardoor de toevoer van aardgas naar Europa in gevaar heeft gebracht. Volgens critici wil Rusland Oekraïne straffen voor zijn pro-Europese koers.Verscholen achter die kritiek liggen fundamentele vragen over de rol van Rusland in Europa. Op dezelfde dag dat Rusland de gastoevoer staakte, trad het aan als voorzitter van de G-8, nadat het jarenlang had geprobeerd een volwaardige plaats op te eisen in de groep van rijkste landen.

„Nieuw in 2006 is de terugkeer op de wereldkaart van Rusland als bedreiging”, schrijft de Italiaanse krant La Stampa. „Alleen hanteert het land een ander wapen: in plaats van kernkoppen en het internationale communisme heeft het nu de gaskraan. In het jaar van het Russische voorzitterschap van de G-8 moet het Westen voor de zoveelste keer bepalen hoe het moet omgaan met een Russische tsaar, die het ditmaal niet gemunt heeft op levens, maar op kachels.”

In reactie op de Europese kritiek heeft het Russische staatsgasbedrijf Gazprom maandag beloofd dat het extra gas naar Europa zal pompen, als compensatie voor het volgens Gazprom door Oekraïne afgetapte deel. De meeste analisten verwachten dat Rusland en Oekraïne hun conflict snel zullen oplossen. Rusland heeft de Europese consumenten net zo hard nodig als zij het Russische gas, en Oekraïne wil de Europese Unie niet tegen de haren in strijken, met het oog op een mogelijk toekomstig lidmaatschap.

Toch is de gascrisis een zoveelste aanwijzing dat Rusland zijn eigen opvattingen heeft over zijn plaats op de wereldmarkt en in de politieke arena. Deze voldoen niet altijd aan het beeld van een betrouwbaar, voorspelbaar Rusland zoals Europa dat graag zou zien.

„Rusland laat duidelijk blijken dat het wat energie betreft een supermacht is, en zegt ”Wij zijn acteurs op het wereldtoneel en jullie moeten naar ons luisteren””, zegt Thomas Gomart, een expert van het Parijse Instituut voor Internationale Betrekkingen.

Het conflict voedt niet alleen zorgen over de veiligheid van de Europese energievoorraden -een kwart van het Europese aardgas komt uit Rusland- het wakkert ook een anti-Russisch sentiment aan dat voor het laatst oplaaide tijdens de Oekraïense Oranjerevolutie van vorig jaar. Europa kijkt met argusogen naar de Russische president Vladimir Poetin, die onlangs non-gouvernementele organisaties aan banden legde, en naar het verval van de Russische democratie.

„Het gebruik van dit wapen moet wel gevolgen hebben voor het beeld van Rusland als goedgemanierde buur”, zegt Ruslandkenner Philip Hanson van de universiteit van Birmingham over het dichtdraaien van de gaskraan.

Dat het geschil om de aardgasprijzen al broeit sinds de vroege jaren ’90 roept de vraag op waarom Rusland juist nu overgaat tot het staken van de toevoer - enkele maanden voor de parlementsverkiezingen in Oekraïne.

Moskou probeert zijn imperiale ambities te bevredigen, en vergeet daarbij dat de manier waarop het dat doet zijn reputatie als handelspartner ondermijnt, schrijft de Poolse krant Rzeczpospolita. De crisis versterkt de angst van de Polen dat Rusland bereid is ver te gaan om zijn invloed op voormalige satellietstaten te behouden.

Ook Duitsland, dat voor 30 procent van zijn aardgas afhankelijk is van Rusland, wordt nerveus. „Rusland gebruikt zijn monopoliepositie om een politiek ongehoorzaam buurland te straffen”, zegt de Duitse parlementariër Werner Hoyer. „Wie kan garanderen dat Rusland niet op een dag de gaskraan zal gebruiken om druk uit te oefenen op andere landen, zoals Duitsland?” Pure chantage, noemt de Duitse krant General-Anzeiger het Russische pressiemiddel.

Rusland houdt vol dat het in zijn commerciële recht staat door Oekraïne te dwingen de vrijemarktprijs voor aardgas te betalen, en Europese regeringsfunctionarissen zijn huiverig om met de beschuldigende vinger te wijzen en Poetin tegen zich in het harnas te jagen. Wel komen ze morgen bijeen om te praten over de gevolgen van de gascrisis.