In gezinnen, gemeenten, kerkelijke vergaderingen, op tal van terreinen bestaan conflictsituaties. Ook in het christelijke wereldje gaat het allemaal niet van een leien dakje. Integendeel, er zijn conflicten te over. Wat openbaar komt, is slechts het topje van de ijsberg. Christenen vinden het echter helemaal niet zo makkelijk om met conflicten om te gaan. Is boos zijn niet zondig? Vergeven en vergeten, is dat niet veel beter? Hoor je niet je best te doen om de vrede te bewaren? Je hoort toch je ouders te eren? Ambtsdragers zijn toch door God geroepen, mag je daar wel tegen ingaan? Kortom, er zijn tal van redenen om toch maar je mond te houden, nog ”even” af te wachten of toch maar toe te geven.

Resultaten van onderzoek naar de kerkelijke achtergrond bij conflicten bevestigen de indruk dat kerkelijken meer dan niet-kerkelijken in conflictsituaties toegeven of deze ontlopen. Deze tendens is niet onverdeeld positief te duiden. Er is een aantal knelpunten, waardoor conflicten in kerkelijke kring zo ingewikkeld zijn. Inzicht in en alertheid op deze aspecten kunnen onnodige escalatie van conflicten in kerkelijke kringen voorkomen.

Vicieuze cirkel
In het ontlopende en toegevende conflictgedrag schuilt een reëel gevaar. Op zich kan het incidenteel ontlopen of toegeven in conflictsituaties heel zinvol zijn. Bijvoorbeeld wanneer het punt niet zo belangrijk is of wanneer de ander eerst even moet afkoelen voordat een gesprek zinvol is. Waar men echter voor moet uitkijken is dat het toegeven of ontlopen niet structureel wordt. Dan raakt men in een vicieuze cirkel. Onuitgesproken conflicten blijven knagen, en worden niet opgelost. Het risico bestaat dat de situatie alleen maar erger wordt. Het onopgeloste conflict leidt tot een negatief beeld van de ander: „Hij loopt altijd over me heen.” En als er weer eens iets gebeurt dat je niet zint, wordt het negatief geïnterpreteerd: „Zie je wel… ik had ook niet beter hoeven verwachten.” De volgende stap is om de ander tegen te werken. De verhouding bekoelt door (wederzijdse) ergernis, en samenwerken wordt steeds moeilijker. Als de bom uiteindelijk barst maakt die veel meer kapot dan nodig was geweest. Gepaste assertiviteit kan een vicieuze cirkel en onnodige escalatie voorkomen.

Onterecht negatief
Belangrijkste knelpunt is de negatieve conflictbeschouwing die kerkelijken belemmert in hun assertiviteit. Die negatieve kijk is echter niet terecht. Boosheid op zichzelf is niet zondig. Hoe vaak lezen we niet in de Bijbel dat God Zelf „vertoornd” is? Vergeving en verzoening zijn centrale bijbelse begrippen. Ze gaan echter gepaard met erkenning van schuld. Er moet wel degelijk eerst iets goed gemaakt worden, voordat er sprake kan zijn van verzoening. Als het in de Bijbel gaat over vrede dan gaat het om innerlijke rust. Dat is duidelijk iets anders dan ogenschijnlijke vrede met verkapt een hele hoop frustraties. Respect voor gezag is ook in de Bijbel niet onbegrensd. Jeremia waarschuwt expliciet voor priesters en profeten die op eigen voordeel uit zijn. Naar mijn idee schetst de Bijbel een beduidend ander beeld van conflicten dan veel christenen lijken te denken. Op een positieve en assertieve manier omgaan met conflicten bevordert juist de waarheid en de vrede. Het wordt tijd voor een genuanceerde conflictvisie.

Voor de kar spannen
Naast negatieve conflictbeschouwing is er een ander knelpunt: conflicten worden snel in de religieuze sfeer getrokken. Het is erg verleidelijk om God, de Bijbel en de traditie voor het karretje te spannen. Het standpunt van de ander wordt daarmee als ”niet christelijk meer” bestempeld of in ieder geval te licht bevonden. Een eerlijke en open discussie wordt daarmee onmogelijk. Dit is een christelijke variant van je eigen mening doordrukken. Het wordt een kwestie van buigen of barsten, conformeren aan het principiële conservatieve standpunt of uit elkaar gaan. Dit knelpunt is nog niet zo eenvoudig op te lossen.

Een dergelijke principiële stellingname gaat zeer diep. Men kan er niet zomaar aan voorbij wanneer iemand claimt God aan zijn zijde te hebben. Wanneer men zelf een dergelijke claim doet is het nog niet zo makkelijk in te zien dat een nuancering mogelijk op zijn plaats is. In ieder geval is voorzichtigheid geboden. Het ”God voor de kar”-risico is groot. De principiële stellingname mag nooit als een veto fungeren, maar moet gepaard gaan met een heldere onderbouwing. Er moet een gesprek mogelijk zijn over de vraag of het werkelijk een principekwestie betreft.

Openheid
Gebrek aan openheid is een derde knelpunt. De manier waarop een kerkenraad tot besluiten komt, is vaak niet inzichtelijk. Het ambtsgeheim in pastorale zaken wordt onterecht uitgebreid naar het bestuurlijke vlak. Daardoor worden wel besluiten meegedeeld, maar de achterliggende overwegingen niet. Er wordt bijvoorbeeld volstaan met de mededeling dat men niet overgaat tot ritmisch zingen. Zo worden mensen die het verzoek ingediend hebben en/of steunen niet volledig serieus genomen.

Het is echter nodig in te gaan op de argumenten voor en tegen, en op de afweging die gemaakt is. Een goed functionerende kerkenraad hoeft niet bang te zijn om dergelijke openheid te geven. Zo kan juist veel frustratie en onbegrip worden voorkomen, wat zowel de individuen als de gemeente als geheel ten goede komt.

Conclusie
Een negatieve conflictvisie is niet terecht. Conflicten geven juist de mogelijkheid om elkaar te corrigeren, om de balans te bevorderen. Vrede, verzoening en respect zijn daar waar een open relatie is. Er moet met elkaar gepraat kunnen worden, ook over minder prettige zaken. Dat betekent nog niet dat er altijd consensus komt. Dat hoeft ook niet per se. Het is wel belangrijk dat zowel standpunten als argumenten helder en zuiver zijn. Dan weet je waar je aan toe bent.

n.a.v.De auteur studeert psychologie en onderzoekt het conflictgedrag van kerkelijken.