De massale kabaalwake na de moord op columnist Van Gogh en het massale rouwbeklag in het Arenastadion in Amsterdam na het overlijden van volkszanger André Hazes leiden volgens het onderzoeksinstituut tot „prangende beleidsvragen” die van een antwoord moeten worden voorzien.Diverse onderzoeken onder de overkoepelende titel ”Het ongekende Nederland” moeten aan het licht brengen of dergelijke gebeurtenissen worden gevoed door onvrede of dat andere elementen een rol spelen. Ook wil het SCP weten of deze acties worden gedragen door een specifieke groep of dat ze in een nationale dan wel internationale context moeten worden geplaatst.

Woensdag presenteerde het SCP een voorstudie van onderzoeker dr. J. de Hart, waarin hij nagaat op welke momenten in Nederland collectieve emoties eerder de kop opstaken. Andere deelstudies moeten nagaan op welke wijze deze emoties door de media worden opgeroepen en gekanaliseerd. Ook wil het SCP weten wat in de moderne politiek de rol van emoties is.

In het woensdag verschenen onderzoek zoekt De Hart naar overeenkomsten tussen het massale rouwbeklag na de moord op Fortuyn (2002) en de collectieve rouw na de dood van socialistenleider Domela Nieuwenhuis (1919). Ook vergelijkt hij de massahysterie rondom André Hazes (2004) met de taferelen rond de begrafenis van de Amsterdamse liedjeszanger Johnny Jordaan (1989).

Belangrijkste conclusie van De Hart is dat Nederlanders steeds ongerijmder en expressiever in het uiten van rouw zijn geworden. „In 1919 gaf ieder op zijn manier uitdrukking aan collectieve emoties, nu worden individuele emoties publiekelijk geuit.”

De Hart noemt het opmerkelijk dat steeds meer Nederlanders willen meedoen aan een massaal rouwbeklag, ook wanneer ze de overledene in kwestie niet of nauwelijks hebben gekend. Volgens hem duidt dit erop dat Nederland op zoek is naar een nieuwe identiteit.

Kerkelijke rituelen zijn grotendeels uit het openbare volksleven verdwenen. Daarom moet de publieke ruimte opnieuw worden veroverd, nu met seculiere rituelen, aldus De Hart. Ook wijst hij erop dat Nederland in verwarring is, nu we de nationale mythe van „een tolerant en sociaal bewogen gidsland” zijn kwijtgeraakt.

De rouwexplosie na de dood van Hazes zorgde internationaal voor verbazing, zo blijkt uit de SCP-studie. De Belgische krant De Standaard sprak van „een nieuw bewijs van een onderaards Nederlands emotiereservoir zo groot als de gasbel van Slochteren.”

Volgens KPN en Vodafone was het sms-verkeer na de rouwbijeenkomst in de Arena 30 procent hoger dan normaal. Ook het spraakverkeer per mobieltje lag drie keer hoger dan gewoonlijk door mensen die hun gevoelens over de herdenking wilden uitwisselen met elkaar.