”Geen cel ketent deze dromen. Een dagboek over ideaal en werkelijkheid van de doopsgezinde dienstweigeraar en socialist Cor Inja uit Zaandam, geschreven in gevangenschap van 25 maart tot en met 19 november 1925”
Auteur: Alle G. Hoekma, Gabe G. Hoekma en Piet Visser (eds.)
Uitgeverij: Verloren, Hilversum, 2001
ISBN 9065501940
Pagina’s: 214
Prijs: € 19,00. De droom van een betere samenleving heeft in vele harten geleefd. In de socialistische beweging van de vroegtwintigste eeuw was zij de leidende idee. Dichters als Henriette Roland Holst en Herman Gorter waren hiervan de literaire en ook politieke vertolkers. Iemand als de Zaandamse doopsgezinde dienstweigeraar en socialist Cor Inja (1903-1989) is veel minder bekend geworden. Vanwege zijn overtuiging zat hij acht maanden vast in de bijzondere strafgevangenis te Scheveningen. Van deze periode, van maart tot november 1925, heeft hij een dagboek bijgehouden dat onlangs is uitgegeven.

Cor Inja groeide op in een eenvoudig doopsgezind milieu met socialistische sympathieën. Hij had een goed verstand, maar maakte alleen lagere school af en werkte bij een houthandel. Kerkelijk en maatschappelijk was hij bijzonder actief: hij nam deel aan de doopsgezinde jeugdbeweging, zong in het kerkkoor, was lid van de vakbond, alsmede van een geheelonthoudersvereniging en een voetbalclub, voor het clubblad waarvan hij een column schreef. Ook had hij literaire belangstelling. Zo las hij bijvoorbeeld Van Eeden.

Het leven als doopsgezinde en socialistische jongere in de rode Zaanstreek van de eerste decennia van de twintigste eeuw wordt weerspiegeld in zijn dagboek. We maken hier kennis met een intelligente en gevoelige jongeman die hooggestemde idealen over een nieuwe samenleving koestert. Deze idealen zijn geworteld in de persoon van Jezus Christus als prediker van liefde. Bijzonder gegrepen was Cor door het liefdegebod uit het Johannes Evangelie (Johannes 13:34), waarin Jezus Zijn discipelen gebiedt elkaar lief te hebben. Voor Inja sloot deze liefde elke vorm van geweld uit en was zij de kracht die, tegen alle werkelijkheid in, kon leiden tot een betere maatschappij.

Innerlijke vrijheid
Een diepgewortelde overtuiging kan de mens soms boven zichzelf doen uitstijgen. Zo ook bij Cor Inja, die in de gevangenis meer dan eens geestelijke vrijheid ervoer en schreef dat geen cel zijn dromen kon ketenen, woorden waaraan de titel van dit dagboek is ontleend. Naast deze innerlijke ervaringen, waartoe ook het gevoel van overgave aan God behoort, beschrijft het dagboek ontmoetingen met gevangenispersoneel en medegevangenen, alsmede met de vele bezoekers uit doopsgezinde kring, onder wie diverse predikanten.

Mooi zijn Cors herinneringen aan thuis. Met weemoed denkt hij terug aan de fijne woensdagavonden waarop het heel gezin thuis was. Moeder maakte dan chocola, de koektrommel ging rond, hij en zijn broer damden met vader, een andere broer was aan het tekenen, terwijl er tevens gezongen werd. Huiselijk tafereel van een voorbijgegane tijd dat bij de oudere lezer een gevoel van weemoed zal oproepen.

Thuis is vooral zijn moeder voor wie hij een grote liefde en verering heeft. Na ontvangst van een brief van haar tekent hij op: „Moedig en dapper is zij. Stil dacht ik aan haar lieve hand die deze brief had geschreven. Te lang zat ik te dromen en dacht aan de tijd dat ik weer in je lieve ogen mag zien en weer je zachte haar mag strijken en je hoofd tussen mijn handen nemen en je weer een zoen mag geven. Wat fijn dat u me zo schreef moeder, dat gaf troost en diep in mijn hart roep ik tot je…”

Natuurgevoel
Als idealist en gevoelsmens had Cor veel gevoel voor de natuur die hij verbindt met God. In padvinderskampen heeft hij bijzondere ervaringen opgedaan: „Wat intens heb ik toen het leven tot me laten komen. Ik geloof dat ik toen God in de natuur heb leren aanschouwen. Vooral Schoorl en zijn machtige duinen staan me voor de geest… Ik leerde iets van de grootsheid van de natuur, de schepping van God. Je voelt je klein, je verzinkt in het niet. Het is overweldigend, zo beleef ik het althans, nu in mijn cel.” Gevoel voor de schoonheid van de natuur is één van de kenmerken van het dagboek.

Dit dagboek geeft een boeiend inzicht in de gevoels- en gedachtewereld van een idealistische jongeman, zoals er in de eerste decennia van de twintigste eeuw velen moeten zijn geweest. Het hier verwoorde idealisme mag latere generaties misschien vreemd en naïef aandoen en de orthodox-protestantse lezer zal bij tijd en wijle zeker de afstand voelen tot het socialistisch milieu en het geloofsgoed van de doopsgezinde dagboekschrijver, maar het zuivere idealisme en de maatschappelijke bewogenheid maken dit dagboek tot een waardevol ”document humain”.

Afzonderlijke vermelding verdient de uitvoerige en uitstekende inleiding waarin de lotgevallen en ideeën van Cor Inja in breder historisch perspectief worden geplaatst en zo de waarde van deze uitgave nog verhogen. Voorbeeldig is eveneens de uitvoerige annotatie.