Het lijkt simpel. Er waren drie kerken die zich verenigden tot de Protestantse Kerk in Nederland. Die nieuwe kerk moet een jaarboek hebben en dus schuif je de drie jaarboeken van de afzonderlijke kerken in elkaar.„Was het maar zo simpel”, verzucht dr. Dane, namens de kerk belast met de samenstelling van het eerste jaarboek. „Het feit alleen al dat er steeds weer vertraging was, maakt wel duidelijk dat het allemaal ongelooflijk gecompliceerd is.”

Het meest opzienbarende van het eerste jaarboek van de PKN is -afgezien van het feit dat het het eerste jaarboek is van de verenigde kerk- dat er deze keer geen landelijke statistieken in vermeld staan over de ontwikkelingen van de ledentallen.

„Dat heeft meerdere oorzaken”, zegt Dane. „Zo zijn er de raadsels van de automatisering, zoals ik het maar noem. In de computerbestanden worden de ledentallen van een gemeente netjes genoemd, maar in de uitdraai voor het jaarboek gaat er iets mis. Fout, maar hoe komt dat?

Daarbij zijn er ook verschillen tussen de ledenadministraties van de drie afzonderlijke kerken die nu samen de PKN vormen. Dit jaar is besloten tot de invoering van een heel nieuw ledenadministratiesysteem en als het goed is, moet dat ook een beter beeld geven van de totale ledentallen. Want laten we maar eerlijk zijn: die cijfers hebben we ook als kerk gewoon nodig. Ik denk alleen maar aan de quotumregelingen. Bovendien worden we er ook extern op bevraagd.

Maar wat betreft dit jaarboek hebben we met elkaar moeten vaststellen dat we die bekende grafieken niet konden opnemen. Ik doe ook geen enkele uitspraak over de ontwikkeling van de ledentallen, want dat zijn allemaal slagen in de lucht.”

Over de ontwikkeling van het aantal gemeenten en predikanten geeft het nieuwe jaarboek evenmin uitsluitsel. „Ook die cijfers zijn niet zomaar op tafel te leggen, zo is ons gebleken. Wel kunnen we zeggen dat we, als er niets verandert, over een jaar of tien als kerk met een predikantentekort zitten. Het aantal uitstromers is namelijk veel groter dan het aantal instromers. Dat gaat dus over enige tijd echt een rol spelen, dat wordt een probleem. De gedachte: de kerk verliest veel leden, dus zal er straks wel een predikantenoverschot ontstaan, is niet juist.”

Scheuring
De vereniging, op 1 mei 2004, van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden leidde tot een scheuring in (met name) hervormde kring. Op 29 april 2004 ondertekenden 55 hervormde gemeenten een ”Akte van herstel van het kerkverband van Nederlandse Hervormde Gemeenten”. Deze gemeenten vormen sinds 31 augustus 2004 officieel de Hersteld Hervormde Kerk (HHK).

Deze scheuring in tientallen gemeenten confronteerde de samenstellers van het jaarboek met extra problemen. Dane: „We moeten heel nuchter vaststellen dat dit proces nog volop in beweging is. De commissie van bijzondere zorg voert gesprekken met gemeenten en met predikanten. Dat vraagt uiterste zorgvuldigheid. Je kunt maar niet zo zeggen: Nou, in die gemeente zijn ongeveer zo veel leden overgegaan naar de Hersteld Hervormde Kerk en zijn er ongeveer zo veel achtergebleven. Dat kan absoluut niet. Wat dat betreft moet je ook in het oog houden dat een jaarboek een soort administratief sluitstuk is.

Extra complicerend is het dat de ledenbestanden van de hervormde gemeenten in de PKN en de hersteld hervormde gemeenten in veel gevallen nog niet ontvlochten zijn. Dat zijn allemaal zaken die zorgvuldigheid vragen. Daar werkt de commissie van bijzondere zorg, maar daarover konden we in dit jaarboek niets melden.”

Van de hervormde gemeente van Staphorst wordt geen ledental gemeld, alleen een scribaatsadres in Heino. Van andere gemeenten daarentegen, waar ook veel leden zich tot de hersteld hervormde gemeente ter plaatse rekenen, zijn nog gewoon de oude cijfers opgenomen alsof er geen scheuring heeft plaatsgevonden.

„Ik kan met de hand op mijn hart zeggen dat daar absoluut geen bewuste keuze aan ten grondslag ligt. Ik zou het tot in detail moeten uitzoeken hoe dat in dit specifieke geval is. Feit blijft dat je een keer op de knop drukt en dat er dan een drukproef uitrolt. Daar staan fouten in. Sommige van die fouten worden eruit gehaald, andere niet. Dat is natuurlijk niet goed, maar zo is het gewoon. Wij hebben in ieder geval niemand voor het hoofd willen stoten.

Een heel ander voorbeeld: De Evangelisch Altreformierte Kirche in Niedersachsen wilde heel bewust niet meegaan in de kerkvereniging. We wilden dat kerkverband echter wel heel graag in het jaarboek opnemen, gezien ook de bijzondere banden die er tussen ons zijn. Maar nu staat de naam van die kerk in het jaarboek vermeld met daaronder tussen haakjes ”Protestantse Kerk in Nederland”. Fout. Helemaal fout. Dom, zeker. Maar geen bewuste keus, absoluut niet.”

Het proces van ontvlechting van ledenbestanden is nog in volle gang en er zijn zelfs enkele predikanten die nog niet definitief hebben besloten of ze wel of niet tot de PKN gerekend willen worden. Was het gezien deze complexiteit niet wijzer geweest om het jaarboek helemaal niet uit te brengen?

„Hartgrondig zeg ik: Nee. Het is goed dat dit boek er is. Veel mensen gebruiken het. Als ik alleen al denk aan mensen die de preekvoorziening in gemeenten regelen. Maar ook vele, vele anderen. De Protestantse Kerk is er en daar hoort een jaarboek bij.

Natuurlijk hebben we ons bezonnen op de vraag of zo’n jaarboek nog wel van deze tijd is, ook gezien alle ontwikkelingen met internet en noem alles maar op. Die bezinning gaat door. Maar ik ben er ontzettend content mee dat dit boek er is, ondanks alle gebreken.”