Wie dacht dat het traditionele bijbelse beeld van de beide steden als getroffen door het vuuroordeel in Groningen nog enigszins overeind zou blijven, kwam bedrogen uit. Sodom en Gomorra zijn steden die illustratief zijn voor gedrag dat de samenleving ontwrichtte en vernietigde, aldus Noort. Het seksuele motief dat in de traditie zo’n prominente rol kreeg, speelde aanvankelijk nauwelijks een rol. In Genesis 19 gaat het om schending van het gastrecht, waarbij zowel homo- als heteroseksuele relaties ontaard zijn. Dat laatste blijkt uit Lots aanbieding van zijn beide dochters, waarbij hij als „aanbeveling” ook nog doet dat ze maagd zijn.

Prof. Noort spitste zijn verhaal toe op de vraag of God de rechtvaardige tezamen met de goddeloze zal doen omkomen. Dat probleem komt in het hele Oude Testament voor. In Hosea 11:8 vindt het gericht als definitief einde niet plaats en wil God Israël niet prijsgeven zoals Adama en Zeboïm, vanwege de brandende liefde van Jahweh voor Israël. In Ezechiël 18 staat dat de kinderen niet verantwoordelijk geacht worden voor het feit dat hun vaders zure druiven hebben gegeten.

Maar is Lot dan rechtvaardig? Hij biedt gastvrijheid en bescherming en brengt de menigte tot rust, maar dat is ook alles, aldus Noort. In Genesis 19:29 zien we volgens hem dat er zelfs een heel andere motivatie voor de redding van Lot zou kunnen meespelen: Lot werd helemaal niet gered vanwege zijn rechtvaardig zijn maar omdat hij familie van Abraham was, bracht prof. Noort naar voren.

Maar Lot heeft toch zijn rechtvaardige ziel gekweld? Dr. A. Hilhorst ziet in de Schrift een verdere ontwikkeling van het beeld van Lot. Hij vergeleek dat met de waardering van Mozes in het Oude Testament. Eerst werd hij gezien als iemand die nauwelijks kon spreken, maar in de rede van Stefanus komt hij ineens welbespraakt naar voren. „Dat kan gemakkelijk als dat in de context beter uitkomt.” Welnu, zo is dat volgens dr. Hilhorst wellicht ook met Lot gegaan.

Maar hoe zit het dan met de Dode Zee? Is die een zichtbare straf voor de publieke zonden? Dr. Hilhorst stelde dat noch in de Joodse noch in de christelijke traditie iets gezegd wordt over de relatie tussen de verbranding van beide steden en de Dode Zee.

Er wordt in oude bronnen wel steeds gesproken van de ”zoute zee”. In de derde eeuw stelde een zekere Pionius in zijn martelaarsbericht dat de Dode Zee in strijd met haar aard krachteloos was geworden, niet in staat een levend wezen te voeden. Iemand die erin sprong, werd weer omhoog geworpen. Pionius: „Want zij wil geen mens opnemen om niet vanwege een mens opnieuw gestraft te worden.” Volgens Pionius is de Dode Zee een gebied dat verzengd is door vuur en tot op heden daar ligt als een voorbeeld voor goddelozen.

Met deze gegevens konden de sprekers niet zo veel. Enkelen moesten er zelfs licht om lachen. Volgens Noort is juist het omgekeerde het geval geweest. De troosteloze woestenij ter plekke inspireerde tot het vuurbrandverhaal. Men moet dat landschap contrasteren met de oases van Engedi en Jericho, zo opperde hij. Zo werd het Sodom-verhaal tot een concurrent van het vloedverhaal. „De vloed heeft het daarbij gewonnen van de brand. De vloed mocht de schepping omkeren. De brand mocht de omkering van de steden begeleiden, die in een dergelijke barre geografische uithoek gesitueerd werden, dat het voorstellingsvermogen uitermate geprikkeld werd.”

Maar hoe komt het dat de kerk sodomie altijd heeft willen betrekken op de zonde van de homoseksualiteit? Godsdienstpsycholoog prof. dr. P. M. G. P. Vandermeersch belichtte de verhouding sodomie, broederliefde en exegese. Hij deed dit aan de hand van de middeleeuwer Petrus Damianus. Deze heeft het eerste boek geschreven over sodomie omdat het toen voorkwam onder de rooms-katholieke clerus. Ook toen bestonden er dus al seksschandalen. Maar je mag dit feit van sodomie volgens Vandermeersch niet gelijkstellen met de homoseksualiteit in deze tijd. „Sodomie stond voor de seksualiteit zoals die door mannen onderling werd gepraktiseerd, puur lichamelijk contact dus. Nu is homoseksualiteit een eigen identiteit geworden. Die was er toen niet.”

De sprekers benadrukten dat er in Sodom en Gomorra veel meer aan de hand was dan homoseksualiteit. In Genesis 13:13 staat dat de mensen van Sodom boos waren en grote zondaars tegen de Heere. Deze twee kwalificaties zijn algemeen genoeg om elke zonde onder te brengen die we kunnen voorstellen, aldus prof. dr. F. García Martínez maandag. In Ezechiël 16 beschuldigen en de profeten Jeruzalem van allerhande afschuwelijkheid. De inwoners bedrijven overspel, gaan om met valsheid en sterken de handen der boosdoeners. De inwoners zijn voor God als Sodom en Gomorra. Dr. Martínez stelde dat de enige mogelijke verbinding tussen Sodom en seksueel wangedrag in Genesis 19:5 te vinden is. Daar staat dat de mannen van Sodom de twee gasten van Lot wilden „bekennen”, een duidelijke seksuele connotatie. „Ze wilden deze mensen puur verkrachten. Daarbij had deze bedreiging meer te maken met de haat tegen vreemdelingen dan met enige soort van sodomie.”

Ook prof. Noort ziet de seksuele wandaad in Sodom puur als een verkrachting. De teneur van de lezing van Noort was dat de zonden in Sodom en Gomorra vooral maatschappelijke ongerechtigheden zijn geweest. De „oplossing van Genesis 19” is, volgens Noort, dat de rechter van de gehele aarde schuldigen en rechtvaardigen niet tezamen verdelgt. Zelfs de tien rechtvaardigen waren in Sodom niet aanwezig. „Het antwoord in dit stadium van de traditie is dat Jahweh de individuele rechtvaardige en zijn familie zal laten ontkomen. Individuele redding is mogelijk en ter wille van Jahwehs gerechtigheid noodzakelijk. Dat zal er in latere tijdens weer anders uitzien.”

Een bekende passage in de verwoesting van Sodom betreft Lots vrouw. Zij werd een zoutpilaar toen zij omkeek. Volgens prof. dr. J. N. Bremmer zijn de verklaarders erg summier over dit punt. Ook hij keek naar omringende voorbeelden en tradities ter verklaring van dit feit. In Griekse overleveringen was er een verbod om terug te zien. Als je op de grens verkeerde, moest je niet achterom kijken. Dat geldt ook voor een bruid of voor iemand die zijn geliefde naar het graf brengt. „Het gaat om een algemeen menselijke ervaring. In het geval van Lots vrouw betekende het terugkijken het vertragen van de vlucht. Het was dus niet meer dan een verstandig advies.”

Woensdag een interview met de oudtestamenticus dr. M. J. Paul over Sodom en Gomorra.