”ALVB” als titel van een roman ligt niet voor de hand. Het vraagt in elk geval om een nadere toelichting: Ars Longa, Vita Brevis. Letterlijk: de kunst duurt lang, het leven is kort. IJlander schreef een roman (zijn negende intussen) waarin de kunst en het leven worden ingezet voor een tot mislukken gedoemd project: een zwarte Surinaamse man verwekt een kind bij een blanke vrouw om zo de herinnering aan de slavernij te verzachten. Hippocrates (van hem is de spreuk afkomstig die IJlander als titel voor zijn roman koos) dacht bij kunst aan de geneeskunst. Hij bedoelde: het duurt een leven lang om die onder de knie te krijgen. Deze regel is een eigen leven gaan leiden en wordt vaak buiten zijn originele context gebruikt. Na lezing van het boek vermoed ik dat de schrijver wil laten zien: aan de kunst mag alles worden opgeofferd, zelfs het leven van een pasgeborene. De kunst is immers blijvend en het leven is slechts eindig. Zo dwaas en ondoorzichtig als de titel van de roman lijkt, even dwaas en onwaarschijnlijk gaat het toe in de wereld waarin kunst en menselijk maakwerk het voor het zeggen schijnen te hebben.

Mediahype
In de Proloog worden de drie hoofdpersonen kort voorgesteld. Daar is Jennifer, kunstschilder van beroep. Ze zit in haar ruime atelier, maar niets lukt er meer sinds een miskraam haar leven op z’n kop zette. Ze is getrouwd met Allard, gynaecoloog van professie en bezeten van geld. En dan is er nog de puberende dochter Femke. Ze zit tussen de wal en het schip van het kille huwelijk van haar ouders en voelt zich nauwelijks begrepen. „Daar zat Jennifer…” „Daar lag Femke…” „En daar zat Allard…” Zo worden ze aan ons voorgesteld. Drie rijke, maar in wezen ongelukkige mensen. Uiterlijk is er niets bijzonders aan hen te merken. Maar al lezend wordt duidelijk hoe ze als drie schepen zijn die elkaar in de nacht en de nevel van het dagelijks bestaan passeren. Eenzaam en ieder voor zich en daarom in wezen ongelukkig.

Voornaamste gebeurtenis in het boek is het op verzoening gerichte antislavernijproject: een opmerkelijk witte vrouw en een diepzwarte Surinaamse man moeten voor de camera en met publiek erbij de geslachtsdaad verrichten. IJlander kon bij het schrijven van zijn roman nog niet weten van de plannen van een spermadonorshow die intussen op stapel staat. Maar hij moet wel een vette knipoog hebben willen geven naar de lieden voor wie geen mediahype meer dwaas genoeg is. Want hoe kun je het bedenken? De gynaecoloog Allard Ipema laat er zich, uiteraard tegen forse betaling, voor inschakelen om het project medisch te begeleiden en voor de benodigde apparatuur te zorgen. Het kost hem uiteindelijk zijn werk als gynaecoloog als hij door zijn collega’s uit de maatschap wordt gezet en het ziekenhuis niet meer in mag.

Relaties
De in scène gezette zwangerschap wordt vervolgens geplaatst in het kader van een kunstproject. Door heel het boek wordt eigenlijk de draak gestoken met uitingen van en pogingen tot kunst die ten diepste mislukken. De bevruchtingsceremonie vindt plaats in een galerie waarin fecaliën als kunstvoorwerpen te zien zijn. Bij een heftige opstoot op de dag van de verwekking van de verzoeningsbaby worden in de galerie de tentoongestelde artistieke uitingen vernietigd. Maar ook het maakwerk van de bevruchting mislukt op een bijna lachwekkende manier. Ik zal hier niet weergeven hoe lachwekkend.

Meeslepend vond ik wat de schrijver intussen laat zien. Hoe namelijk de relaties in het kleine gezin meer en meer de vernieling tegemoet gaan. De vrouw van Allard en hun dochter, Jennifer en Femke, verachten hun man en vader om zijn medewerking aan dit smerige televisieproject. Jennifer, een fijnbesnaarde, artistiek aangelegde vrouw, gaat te gronde aan de lege relatie die ze door de jaren heen met haar man heeft gekregen. Ze gaat er op een dag vandoor als ze samen met haar man op een congres in Frankrijk is en valt daar de Duitse kunstenares Juttika in de armen. Aan het eind van de roman brengt Allard Femke naar een adres in Berlijn waar zijn vrouw is beland in een Femina Art Gallery.

Voordat het zover is, is Femke van huis weggelopen. Samen haar vriendje Jokko zwerft ze met een bus door Europa. Ze is gek op tattoo’s, juist omdat ze weet hoe fel haar ouders hier tegen gekant zijn. Maar is een tatoeage ook niet een vorm van kunst?

Shockerend
Als boodschap hoorde ik steeds bij het lezen: zie hoe ingrijpend kunstverdwazing is. Dat zet inderdaad de kunst boven het leven. De geboorte van het gewenste kind als onderdeel van het project ”Zwangerschap als kunst” mislukt. Maar dan wordt de blanke vrouw kunstmatig bevrucht. Weer gaat het mis, althans in de ogen van de bedenkers van het project: er wordt een tweeling geboren. Hoe moeten ze heten? De grootvader van de beide kinderen maakt de wrange veelzeggende grap: noem ze maar Aars longa en Vita braaf.

Door heel het boek wordt intussen commentaar geleverd op wat er de laatste jaren in de samenleving aan de orde is geweest: de aanslag van 11 september 2001, de geweldige jacht op geld via de beurs, de vaak heftige discussies over abortus, de ene hype na de andere waar de media ons mee bezig houden. Waar het leven achterop raakt, lijkt de kunst als vervanging leegte te moeten compenseren. Wat daarvan terechtkomt, maakt niet vrolijk.

Stuitend vond ik de vloeken aan het eind van het boek. Ongewenst maar ook niet nodig. De roman laat duidelijk genoeg het geestelijk klimaat van onze tijd zien. Schokkend en shockerend, maar helaas al te waar. Zoals het boek eindigt: een geschorste arts die zijn vrouw en dochter in Berlijn heeft achtergelaten, alleen in Nederland terugkomt en dan zijn computer start en op zijn beleggingssite constateert dat zijn aandelen enorm in waarde gestegen zijn. „Spectaculair! Het kwam goed! Hij zat nog steeds op het goede spoor!” Het slijk der aarde maakt alles goed. Zou het waar zijn?