Deze bizarre grap, die niet erg vleiend is voor de Amerikaanse president, deed een jaar geleden de ronde in Washington. Zij dook recentelijk weer op, na enkele opmerkelijke politieke nederlagen van Bush. Zoals de afwijzing van kandidaat Harriet Miers voor het hooggerechtshof door zijn eigen Republikeinse achterban. Een tweede nederlaag moest de president vorige week incasseren, toen zijn plan voor een pan-Amerikaans handelsblok werd afgewezen tijdens de top van Amerikaanse leiders in Argentinië.„De positie van de president is sterk verzwakt door verschillende factoren plus een reeks recente schandalen. Je ziet nu dat dit zijn gezag in binnenland én buitenland ondermijnt. Zijn eigen partij floot hem terug na de nominering van Miers. Zijn Zuid-Amerikaanse collega’s stuurden hem met lege handen terug naar Washington. Dat belooft niet veel goed voor de rest van z’n ambtstermijn, tenzij Bush in staat is om de bezem door het Witte Huis te halen en zijn agenda drastisch te heroriënteren”, meent politiek analist Mike Surrusco van Common Cause, een organisatie die registreert in hoeverre Amerika’s politiek establishment zich aan de (politieke) spelregels houdt.

Surrusco wijst op „verwarrende signalen” vanuit Washington. Daar besliste de Senaat vorige maand met overweldigende meerderheid dat tegenstanders die in Amerikaanse handen vallen humaan behandeld moeten worden. Dat geldt zowel voor gevangenen van het leger als voor gevangenen die bijvoorbeeld door de inlichtingendienst CIA worden vastgehouden. President Bush zei enkele dagen geleden dat dit voorstel, dat werd gelanceerd door zijn Republikeinse partijgenoot senator John McCain, overbodig is. „Wij martelen niet”, aldus Bush met grote nadruk.

Waarom protesteerde vicepresident Dick Cheney dan enkele weken geleden tijdens de wekelijkse lunch van Republikeinse senatoren over hun brede steun voor het voorstel van McCain? Hij zei met dat voorstel hooguit vrede te kunnen hebben, als de CIA ervan uitgezonderd zou kunnen worden. Vrijwel tegelijkertijd benadrukte nationaal veiligheidsadviseur Stephen Hadley dat Amerikaanse richtlijnen het martelen van gevangenen verbieden. Hij reageerde op het nieuws van The Washington Post dat de CIA in het buitenland gevangenen vasthoudt in geheime gevangenissen waar wordt gemarteld.

Wie spreekt er nu voor de regering? „Het wordt steeds moeilijker om daar achter te komen, omdat de verschillende facties binnen de regering zich momenteel veel duidelijker manifesteren dan tijdens de eerste ambtsperiode van Bush. Die werd gekenmerkt door discipline. Wie zich niet loyaal opstelde, vloog eruit. Nu zijn er duidelijker tegenstellingen waar te nemen tussen enerzijds de ultraharde vleugel onder leiding van Dick Cheney en anderzijds de vleugel die wordt aangevoerd door minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice”, aldus politiek analist Doug Bandow van het Cato Research Instituut in Washington.

„Als minister van Buitenlandse Zaken hoort Rice van allerlei kanten hoe het gezag van de VS in de wereld wordt ondermijnd door de verhalen over mishandeling van gevangenen, of dat nu in Irak is of Afghanistan of binnen Guantanamo Bay op Cuba. Zij pleit daarom bij president Bush voor invoering van een humanere behandeling van gevangenen. Dat wordt ook bepleit wordt door een groep juristen van het ministerie van Defensie. Die zijn bang dat Amerikaanse militairen die in vijandelijke handen vallen als represaille ook mishandeld zullen worden”, aldus Bandow. Hij plaatst Stephen Hadley -de opvolger van Rice als nationaal veiligheidsadviseur- duidelijk in het ’kamp’ van Rice.

Vicepresident Cheney is voor de harde lijn. Niet alleen wat de behandeling van gevangenen betreft, maar in het algemeen. Hij was bijvoorbeeld een van de meest uitgesproken pleitbezorgers van militair optreden tegen Irak. Cheneys positie is volgens sommige waarnemers verzwakt, nadat topadviseur Lewis Libby moest aftreden omdat hij beschuldigd wordt van meineed en van het afleggen van valse verklaringen.

Dit betrof het onderzoek naar de vraag wie binnen het Witte Huis de identiteit had onthuld van CIA-agente Valerie Plame, echtgenote van oud-ambassadeur Joseph Wilson die in het openbaar scherpe kritiek leverde op het Irak-beleid van de regering Bush.

„Cheney heeft zijn eigen agenda die hij via president Bush probeert te realiseren. Nu de positie van Bush danig is verzwakt, mag je afvragen wie de sterkste figuur is in Washington en wie de teugels werkelijk in handen heeft. Politiek is deze president nooit een krachtfiguur geweest. Hij is beslist niet te vergelijken met zijn vader die onbetwist heer en meester was in het Witte Huis tijdens zíjn bewind. Praktisch betekent dit dat Washington momenteel nationaal noch internationaal in staat is een leidende rol te spelen. Dat is hoogst betreurenswaardig, zeker nu wij in Irak in een labyrint verdwaald lijken”, aldus Bandow.

Surrusco beaamt dit. Washington vliegt volgens hem momenteel „op de automatische piloot.” Hij vergelijkt dat met de tweede ambtsperiode van Bill Clinton, die voor lange tijd verlamd werd door de affaire-Lewinsky. „Het verschil is echter dat wij toen niet in een oorlog verwikkeld waren; de economie draaide bovendien goed en Washington hield geld over. Nu maken wij miljardenschulden en sneuvelen er dagelijks Amerikaanse militairen in Irak. Wie leidt Amerika naar de uitgang van dit labyrint? Bush of Cheney? Het is veelzeggend dat velen in politiek Washington geen antwoord op deze vraag durven geven”, aldus Mike Surrusco.