Prokop Zavodsky, statisticus aan de faculteit economie van de universiteit van Praag, heeft zijn keuze gemaakt. Hij stemt op de ”Coalitie”, een samenwerkingsverband van de christen-democratische KDU/CSL en de Vrijheidsunie (US/DEU), volgens de peilingen de vierde ’partij’ in het nieuw te vormen parlement. De strijd om de eerste plaats is een nek-aan-nekrace tussen de sociaal-democratische CSSD en de rechts-liberale ODS. De derde plaats zou zijn voor de Communistische Partij van Bohemen en Moravië.

„Het sociaal-economische programma van de ODS spreekt me wel aan” zegt Zavodsky, „maar ik vind partijleider Klaus te arrogant. Bovendien is hij betrokken bij corruptieschandalen.” Meer sympathie heeft de statisticus voor de nieuwe leider van de CSSD, Vladimir Spidla. „Alleen vind ik het programma van de CSSD te links.”

Zavodsky stemt op de Coalitie omdat die partij volgens hem een tussenpositie inneemt tussen de ODS en de CSSD. Ook de meeste personen op de lijst bevallen hem wel. De voorkeur van de universitair docent gaat binnen de Coalitie uit naar de US/DEU. „Die groepering is wat rechtser dan de christen-democraten en staat dichter bij de ODS.”

Een andere reden voor Zavodsky om voor de Coalitie te kiezen is de pro-Europese houding van de partij. Dat gegeven is niet onbelangrijk, gezien de algemene verwachting dat de nieuwe regering in 2004 Tsjechië de EU zal binnenleiden.

De CSSD heeft de afgelopen regeringsperiode veel werk verzet om de Tsjechische toetreding tot de EU mogelijk te maken. De onderhandelingen met de EU zijn grotendeels afgerond. Alleen moeten de onderhandelaars nog een harde noot kraken over de landbouwparagraaf en de regionale subsidies.

Kritiek op Europa komt er in toenemende mate van de ODS. Partijleider Vaclav Klaus hamerde de afgelopen maanden flink op de verdediging van de nationale belangen. Een ander prominent ODS-lid, Jan Zahradil, zei deze week in de Tsjechische krant ”The Prague Post”: „De EU is geen ideale wereld. De Unie heeft veel gebreken die we niet kunnen negeren. We willen niet de fout herhalen van bijvoorbeeld Oostenrijk, waar in het midden van de jaren ’90 de twee belangrijkste politieke partijen alleen maar de positieve aspecten van het EU-lidmaatschap noemden. Na toetreding raakten de mensen gedesillusioneerd, wat leidde tot de groei van de partij van Jörg Haider. We zouden die fout niet graag herhalen.”

Vooral de discussie rond de Benes-decreten heeft de discussie over het EU-lidmaatschap flink vertroebeld. Deze wetgeving, genoemd naar oud-president Eduard Benes, vormde kort na de Tweede Wereldoorlog de juridische basis voor de onteigening en uitzetting van 2,5 à 3 miljoen Sudeten-Duitsers in het toenmalige Tsjechoslowakije.

Binnen Europa, met name in Duitsland, wordt de oproep aan Tsjechië steeds luider om de Benes-decreten te schrappen. Klaus gooide echter olie op het vuur door te eisen dat in het toekomstige verdrag met de EU een clausule wordt opgenomen die bescherming van de decreten garandeert.

Het Tsjechische lidmaatschap van de EU loopt gevaar, als de ODS het na de verkiezingen voor het zeggen krijgt, menen sommige critici in Praag. „Het is moeilijk in te schatten of het bij de ODS nu gaat om verkiezingsretoriek of dat de partij werkelijk een bedreiging vormt voor Europese toetreding”, zegt Zavodsky. „Feit is wel dat de partij de laatste tijd veel nationalistische geluiden laat horen en inspeelt op de onderbuikgevoelens van veel Tsjechen die met een zekere beduchtheid afwachten wat de EU hun zal brengen.” De econoom acht het echter ondenkbaar dat het lidmaatschap van Tsjechië alsnog wordt afgeblazen.

„De sympathie voor de EU is gestaag afgenomen”, zegt Zdenek Zboril van het Instituut voor Politieke Analyse in Praag. „Was volgens de officiële statistieken van de overheid -die niet vrij waren van propaganda- twee jaar geleden nog 57 procent van de Tsjechen voor toetreding, inmiddels is dat percentage gedaald tot 41. Dat zijn de officiële cijfers, wat betekent dat het echte aantal voorstanders nog wel eens geringer zou kunnen zijn.”

In werkelijkheid schommelde het percentage voorstanders de afgelopen twee jaar rond de 49 en 51 procent, meent Zdenek. „Dat is niet bijzonder als je kijkt naar de andere EU-landen kort voor het moment van toetreding.”

Verantwoordelijk voor de toenemende aversie ten opzichte van de EU, is volgens Zboril de discussie rond de Sudeten-Duitsers en de Benes-decreten. „Het conflict tussen Praag en Berlijn heeft bij veel Tsjechen latente gevoelens van rancune jegens de Duitsers naar boven gebracht. De Tsjechen grijpen de ruzie aan om nee te zeggen tegen toetreding van Tsjechië tot de EU.”

Een groot deel van de Tsjechische bevolking is nog altijd bang voor de Duitsers, denkt Zboril. „Vandaar de uitspraken van Klaus over verdediging van de nationale belangen en de Benes-decreten. Of dat alleen maar verkiezingsretoriek is, weet ik niet, maar gevaarlijk is het wel. Meer dan eens in onze geschiedenis waren irrationele rancunegevoelens de oorzaak van veel ellende.”

„De EU is het meest gebaat bij een verkiezingsoverwinning van de CSSD en vervolgens een regering van sociaal-democraten en de Coalitie”, zegt de deskundige van het Instituut voor Politieke Analyse. „En natuurlijk een overwinning van de SPD in Duitsland”, voegt hij eraan toe. „Er bestaan namelijk goede contacten tussen de sociaal-democraten in Tsjechië en Duitsland.

Zboril denkt dat een zege van de ODS geen reëel gevaar vormt voor het Tsjechische lidmaatschap van de EU. Daarvoor is Klaus volgens hem te pragmatisch. „De nationalistische uitingen van Klaus moet men ook weer niet overschatten. Zij zijn veel minder sterk dan het nationalisme van bijvoorbeeld de Lega Nord in Italië, het Front National in Frankrijk of van Pim Fortuyn in Nederland. „De politiek in Tsjechië is veel te gematigd voor dergelijke extreme uitingen.”

Uiteindelijk moeten de Tsjechen in een referendum beslissen over het EU-lidmaatschap. „Op dit moment zou dat een duidelijk nee betekenen”, zegt Zboril. Of dat over twee jaar nog het geval is, zal moeten blijken. De medewerker van het politieke instituut sluit niet uit dat een meerderheid dan nog tegen zal zijn. „Dat zou uitstel van toetreding betekenen en nieuwe onderhandelingen met Brussel. Hoogstwaarschijnlijk zal dat leiden tot een oplossing à la Denemarken of Ierland.”