Veel mensen hebben in toenemende mate te maken met repeterende arbeid, waarbij nauwelijks kracht wordt geleverd. Op kantoor, in de productie, in transport en distributie, bij inpakwerk enzovoort. Mechanisering en automatisering hebben hier fors aan bijgedragen. Het percentage werkenden in Nederland dat repeterende handelingen uitvoert, steeg in recente jaren van 40 naar 45 procent.Hoewel dit werk lichamelijk niet zwaar lijkt, is het niet zonder gezondheidsrisico. De Amerikaanse National Research Council stelt dat „repeterende handelingen zonder krachtuitoefening” in het werk minimaal leiden tot een verdubbeling van het risico op klachten aan nek, schouders, armen of handen.

Nadelig
De oorzaak ligt in het tijdspatroon van het werk: omdat het repeterende werk nauwelijks lichamelijke inspanning vergt, kan men langdurig, onafgebroken en in een hoog tempo doorwerken. Daardoor ontbreken momenten om te herstellen. Met de arbeidsproductiviteit hoog op de agenda neemt deze problematiek verder toe. Zo wordt in veel productiebedrijven de Lean Manufacturinggedachte aangehangen. Het strikt doorvoeren van deze methode betekent dat medewerkers zich beperken tot productietaken en dat andere handelingen die nog enige herstelmogelijkheid gaven, zoals bevoorraden van de eigen plek en opruimen, ingeperkt worden.

Ingrijpen in het tijdspatroon is geboden. Dit hoeft niet ten koste te gaan van de productiviteit. In de meeste studies naar het effect van extra pauzes op de productiviteit wordt geen enkel nadelig effect gevonden. Dit ondanks de afgenomen werktijd. In enkele studies wordt bij meer pauzetijd zelfs een hogere output gevonden. Extra pauzes kunnen er blijkbaar voor zorgen dat werknemers gedurende de dag langer fit blijven en daardoor harder werken of minder fouten maken.

Het verlies aan werktijd wordt dan gecompenseerd, of zelfs meer dan dat. Indien bovendien het groepsgewijs pauzeren vervangen wordt door roulerende pauzeschema’s waarbij beurtelings in koppels van twee wordt gepauzeerd, dan is nog eens extra output te behalen, zo constateerde TNO bij Philips DAP.

Werktempo
Taakvariatie in de tijd is een andere factor van belang. Uit Zweeds onderzoek bleek de afwisseling van assemblagewerk met het tillen van zware dozen een positief effect te hebben op de vermoeidheid in nek en schouders. Fysiek zwaar werk blijkt dus een effectief middel om fysieke problemen in de assemblage tegen te gaan. Omwille van het fit houden van medewerkers lijkt het verstandig aan de principes van Lean Manufacturing die van taakafwisseling toe te voegen.

Het kabinet stelt nu voor in de Arbeidstijdenwet de regels ten aanzien van werktijden te versoepelen. Over de invulling hiervan zal dus opnieuw onderhandeld worden. Hierbij moet men zich realiseren dat het opzoeken van de maximale grenzen lang niet altijd slim is. Niet vanuit het oogpunt van gezondheid én productiviteit. Slim omgaan met tijd is vooral geboden, met name: optimale pauzeschema’s en taakvariatie in combinatie met een acceptabele werkduur en werktempo.

De auteur is senior onderzoeker en adviseur bij TNO Kwaliteit van Leven en bijzonder hoogleraar aan de faculteit bewegingswetenschappen van de Vrije Universiteit in Amsterdam.