Misschien is het goed even te recapituleren wat er aan de affaire voorafging. Het belangrijkste argument van president George W. Bush waarmee hij de invasie van Irak in maart 2003 rechtvaardigde, was de bewering dat dictator Saddam Hussein streefde naar het bezit van kernwapens. Als bewijs voor deze beschuldiging golden onder meer documenten waaruit bleek dat Saddam had geprobeerd in Afrika verrijkt uranium te kopen.Bush verklaarde dit in zijn State of the Union -de Amerikaanse troonrede- in januari 2003. Het jaar daarvoor had een onderzoek in Afrika door oud-ambassadeur Joseph Wilson echter uitgewezen dat de documenten vervalsingen waren en dat Bagdad nooit had geprobeerd om in Afrika verrijkt uranium aan te schaffen. Wilson meldde dit in Washington, maar desondanks kwam Bush -ná Wilsons onderzoek- begin 2003 toch opnieuw met deze beschuldiging.

Wilson beschouwde dit klaarblijkelijk als een ongeoorloofde misleiding van Amerika en de wereld en hij schreef hierover een commentaar in The New York Times. Kort daarna werd via de pers onthuld dat Wilsons vrouw -Valerie Wilson, of Valerie Plame zoals haar meisjesnaam luidt- als undercoveragente voor de inlichtingendienst CIA werkte of had gewerkt. Volgens ambassadeur Wilson had het Witte Huis wraak genomen op het echtpaar vanwege het kritische artikel over de argumentatie voor de invasie van Irak (waar nooit kernwapens werden gevonden).

Het onthullen van de identiteit van een CIA-agent(e) is volgens de Amerikaanse wet een misdaad. Dus volgde er -na enig tegenstribbelen van het Witte Huis- een officieel onderzoek door onafhankelijk onderzoeksrechter Fitzgerald, plus een zogeheten ”grand jury”. Grand jury’s moeten vaststellen of er wetten zijn overtreden of niet. Komt de jury tot de conclusie dat dit inderdaad het geval is, dan volgen formele beschuldigingen. Het onderzoek van een grand jury is in beginsel geheim, maar men kan nooit geheimhouden wie er voor de jury verschijnen.

Uit de lijst van mensen die tot nu toe zijn ondervraagd, blijkt dat het onderzoek van Fitzgerald zich vooral concentreert op Karl Rove -topadviseur van president Bush- en Lewis Libby, topadviseur van vice-president Dick Cheney. Het staat inmiddels vast dat zij met journalisten gesproken hebben over Valerie Plame. Libby heeft dat aanvankelijk overigens tegenover de grand jury en onderzoeksrechter Fitzgerald verzwegen. Rove heeft tegenover de jury verklaard dat Libby hem als eerste over Valerie Plame heeft geïnformeerd, nog voordat de affaire in de openbaarheid kwam. Wat gebeurt er als Rove of Libby in staat van beschuldiging wordt gesteld?

„Iedereen is het erover eens dat zij dan niet meer kunnen functioneren en dat zij dan moeten worden vervangen. Maar de volgende vraag is natuurlijk hoe schadelijk dat zou zijn voor hun bazen: president Bush en vice-president Cheney. Het is misschien verstandig om dit politieke aspect maar even af te wachten totdat Fitzgerald met z’n conclusies komt. Dat is uiterlijk volgende week, omdat het onderzoeksmandaat in deze affaire zowel voor de grand jury als voor Fitzgerald volgende week vrijdag afloopt”, aldus politiek analist Thomas Mann van het Brookings Research Instituut in Washington.

Zijn collega Doug Bandow van het Cato Research Instituut wijst op een ander aspect van de affaire, namelijk de schade voor de Amerikaanse inlichtingendiensten. „Waarom precies de identiteit van Valerie Plame werd onthuld, is misschien nog een vraag. Maar dat die onthulling schade heeft aangericht aan het Amerikaanse inlichtingensysteem staat nu al vast.

Undercoveragenten vormen de belangrijkste informatiebron voor geheime diensten. Als de identiteit van zo’n agent in Washington wordt onthuld -om welke reden dan ook-, dan veroorzaakt dat een schok in de inlichtingengemeenschap. Sommige agenten zullen bang zijn dat zij het volgende slachtoffer zijn en besluiten misschien op te stappen”, aldus Bandow.

Hij benadrukt dat het de CIA en andere diensten vele jaren kost om undercoveragenten op te leiden. Besluiten de agenten om hun band met de CIA te verbreken, dan staat er niet zomaar een opvolger klaar. „Het kan jaren duren voordat men een een vervanger heeft klaargestoomd. In de tussentijd is er een zwakke plek ontstaan in dit belangrijke verdedigingssysteem. Een zwakke plek die fataal kan zijn”, aldus Bandow. „President Bush hamert erop dat wij een land in oorlog zijn en verwikkeld in de strijd met het internationale terrorisme. In zo’n oorlog kun je je geen gaten in je inlichtingensysteem veroorloven”, meent Bandow.

Mann wijst nog op de twijfelachtige rol van de Amerikaanse pers. Die publiceerde de door het Witte Huis bekendgemaakte informatie over Plame. Dat is weliswaar niet verboden, maar er is ook geen „publieke verplichting” om zulke informatie bekend te maken. „De pers, inclusief gerespecteerde bladen als Time en The New York Times, is erg lichtzinnig met deze affaire omgesprongen. Concurrentieoverwegingen spelen hierbij waarschijnlijk een belangrijke rol. Maar het was misschien nuttig geweest als men had overwogen in hoeverre zulke publicaties ons inlichtingensysteem kunnen schaden. Ik hoop dat dat een les is die de Amerikaanse media zich na deze affaire ter harte zullen nemen”, aldus Mann.