Vooral na de aanslagen in de VS in 2001 hebben de Chinezen elke schroom verloren en „schieten ons dood als vogeltjes.”De 58-jarige Kadeer wil naar eigen zeggen vreedzaam actie voeren voor de bevrijding van haar volk. Ze is na haar vrijlating in maart naar de Verenigde Staten uitgeweken. In 2000 werd ze in een geheim proces tot acht jaar cel veroordeeld wegens „het geven van geheime informatie aan buitenlanders.”

Kadeer kwam uiteindelijk eerder vrij, mede dankzij campagnes in het buitenland zoals die van Amnesty International. Die organisatie beschuldigt Peking al geruime tijd van grootschalige en zeer ernstige schendingen van de mensenrechten, waar de Oeigoeren en niet-Chinese minderheden in West-China het slachtoffer van zijn.

De Oeigoeren zijn een aan Turken verwant islamitisch volk dat in een gebied woont dat ze Oost-Turkestan noemen. Het is nu de Autonome Oeigoerse Regio Xinjiang (XUAR). De naam duidt op verregaande autonomie, maar de hedendaagse praktijk is het tegendeel, volgens Kadeer.

Ooit beloofden de communistische machthebbers in Peking de Oeigoeren verregaande autonomie en zelfs een vooruitzicht op onafhankelijkheid. Maar in oktober 1955 maakte het regime aan die optie een einde. De regio moest opgaan in de volksrepubliek en Chinees worden. Een volkerenmoord zoals destijds in Tibet bleef de Oeigoeren bespaard, maar de toon van „totale verchinezing” was gezet, aldus een van Kadeers medewerkers.

Zestig jaar geleden woonden er slechts enkele tientallen Chinezen in de regio volgens Kadeer. Nu meer dan 10 miljoen. Officieel wonen er 20 miljoen mensen in de XUAR, van wie slechts 8 miljoen Oeigoeren. Maar de Oeigoeren vormen ondanks alles nog steeds tweederde van de bevolking, die veel groter is dan de officiële 20 miljoen inwoners, aldus Kadeer.

Peking probeert de Oeigoerse cultuur te verwoesten en met behulp van migratie van Chinezen het Oeigoerse volk te laten verdwijnen. De Chinese autoriteiten kregen voor hun „oplossing” van het Oeigoerse vraagstuk een enorme impuls met de aanslagen door islamitische extremisten in de Verenigde Staten in september 2001. De VS namen in hun „oorlog tegen terreur” voornamelijk islamitische groepen en landen in het vizier. Dat was voor Peking een lichtend voorbeeld.

De islamitische meerderheid in de XUAR kan nu in een oorlog tegen het terrorisme worden onderdrukt. Volgens Kadeer is de vervolging van de Oeigoeren sinds 2001 enorm opgevoerd. „Bij de geringste kritiek word je geëxecuteerd.” Kadeer wees met verbazing naar enkele spotprenten van Nederlandse bewindslieden in het perscentrum Nieuwspoort. „Zo’n tekeningetje kost je (daar) de kop.”

Maar de autoriteiten onderdrukken volgens haar niet enkel kritiek. De Oeigoeren hebben praktisch geen vrijheid van godsdienst, worden belemmerd handel te drijven en ze krijgen zo min mogelijk onderwijs. „De Chinezen pogen systematisch de waardigheid van de Oeigoeren te vernietigen.”

Het aantal Oeigoeren wordt voorts beperkt door gedwongen abortussen. Formeel is de wet coulant voor het dunbevolkte gebied. Oeigoeren mochten net zo veel kinderen hebben als ze wensten. Maar ook dat is veranderd. De staat stelt twee nakomelingen als maximum en gaat over tot gedwongen abortusen bij overtreders. Zelfs bij negen maanden zwangerschap deinzen de geboortebeperkers er niet voor terug abortus te plegen op Oeigoeren. Het zou in de afgelopen vijf jaren om zeker 3 miljoen zwangerschapsonderbrekingen zijn gegaan.

De vervolgingen zijn volgens Kadeer stof voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. China zou daar moeten terechtstaan. Juridisch is dat echter nog niet mogelijk, omdat China geen partij is bij dit hof.

Kadeer is genoemd als een van de kandidaten voor de Nobelprijs voor de vrede, waarvan de winnaar vandaag werd bekendgemaakt. Indien ze de gelukkige blijkt, zou dat volgens haar „de deur openen voor de bevrijding van haar volk.”