Het land zou een zoetzuur jaar tegemoetgaan. Want er is zicht op lastenverlichting. Dat is aardig. De zwakkeren in de samenleving lijken er echter weinig van te profiteren. Dat valt te betreuren. Sommige punten lagen vroegtijdig op straat. De meeste mensen keken niet meer op van wat dinsdag is gezegd en verzwegen. Toch bestaat er reden voor verbazing. Want waar zijn de waarden en normen gebleven?

De samenleving moet volgens de Troonrede „een hernieuwd evenwicht” gaan vertonen. Valt er zoiets te verwachten?

Er staat een nieuw zorgstelsel op stapel en een wijziging in de arbeidsongeschiktheids- en werkloosheidswetten. Er komt een eind aan fiscale begunstiging van mensen die eerder ophouden met werken. Het kabinet heeft armslag om de koopkracht op te vijzelen. Maar kan er sprake zijn van evenwicht als dat vooral een economisch of materialistisch gezicht heeft?

Iemand werpt tegen dat de regering niet alles concentreerde op het materiële. De Koningin drong in de Troonrede immers aan op „meer onderling respect in onze samenleving.” Dat is waar. Maar hoe komen mensen tot zulk respect? Ontzag, hoogachting en waardering voor medemensen -niet oeverloos, maar binnen de kaders die in de rechtsstaat gelden- komen niet uit de lucht vallen. Daar is meer voor nodig dan economische groei.

Evenwicht en respect zijn als basis voor de samenleving van belang. Dat wordt pas echt ervaren als ze geworteld en verankerd liggen in een min of meer strikt levensbeginsel. Van het hedendaagse populisme en van pluralisme of ietsisme -als zulke stromingen al als levensovertuiging zijn te typeren- valt weinig stabiliteit en evenwicht te verwachten. De Bijbel biedt -met aanwijzingen voor regeren en samenleven- meer perspectief. Ook waar het evenwicht en respect betreft.

Toen met het aantreden van Balkenende als minister-president ook het debat over levensbeginselen en waarden en normen in het vizier kwam, koesterde menig gereformeerd belijder hoop. De Troonrede van 2002 zei: „De normen in de samenleving dienen te worden versterkt.” Een paar maanden later legde premier Balkenende nog verband tussen normen, waarden en respect. Dat woord respect kwam dinsdag in de Troonrede ter sprake. Maar de normen zijn zoek.

In december 2002 debatteerde de Tweede Kamer met het kabinet over waarden en normen. In 2003 adviseerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid over de vraag wat in de multiculturele samenleving als gemeenschappelijke normen en waarden mogen worden beschouwd. En in april 2005 ging de Tweede Kamer nog een keer in debat met de premier. Dat is allemaal goed.

VVD-aanvoerder Van Aartsen zei echter dat waarden en normen niet op de politieke agenda thuishoren. PvdA-leider Bos meende dat het debat over waarden en normen alleen maar het „klein fatsoen” betreft. En nu zwijgt de dinsdag voorgelezen Troonrede totaal over normen. De Koningin noemde als waarden uitsluitend vrijheid, democratie en mensenrechten. Dat gebeurde in het kader van de band met Europa. Zwichtte Balkenende voor de druk van de liberale regeringspartij en de oppositionele socialisten?

Na het debat van april 2005 beloofde Balkenende „onverminderd” door te gaan. Toch lijkt het erop dat de wagen nu stilstaat. Ooit zei de premier dat Nederland in zekere zin een christelijk land zal blijven. Bij behoudende christenen veroorzaakte dat best een beetje hoop. Maar op dit moment mag verbazing de toon aangeven. Hoe weinig het debat over waarden en normen ook lijkt te hebben uitgehaald, het praten over zulke dingen is waardevol.