Als een woestijnleger kruipen industrie en stadsuitbreiding op naar de ranke zuilen en terrasbinnenplaatsen van Persepolis - Stad der Perzen in het Grieks. De aanvallers komen met de wind: uitlaatgassen, uitstoot van petrochemische fabrieken, zure regen dragende wolken.

De luchtvervuiling van Shiraz, zijn fabrieken en buitenwijken werkt als schuurpapier op de poreuze steen waaruit Persepolis is opgebouwd. Deskundigen vrezen dat de magnifieke afbeeldingen op de bouwwerken binnen enkele tientallen jaren weggesleten zullen zijn als er geen paal en perk wordt gesteld aan de groei.

„Dit was ooit een centrum van oude beschaving. En nu worden we belegerd door de moderne beschaving’, zegt Rahsaz, wiens vader vijftig jaar geleden betrokken was bij de eerste opgravingen. Persepolis, 700 kilometer ten zuiden van Teheran aan de voet van rotsige bergen, diende als centrum voor plechtigheden ten tijde van de Achaemeniden, het eerste grote vorstenhuis van het oude Perzië.

Nu, eeuwen later, is het lot van Persepolis niet alleen voer voor archeologen, maar ook een kwestie van politiek en vragen over Irans identiteit na de islamitische revolutie van 1979. Onder de ayatollahs is er weinig geld gestoken in het behoud van de vele oudheden in Iran. Met name de monumenten die dateren van voor de invoering van de islam in de zevende eeuw zijn er bekaaid vanaf gekomen. Buitenlandse archeologische teams in Persepolis werden door de clericale hardliners het land uit gezet. Bovendien had Persepolis een slechte naam door zijn relatie met de door de moslimfundamentalisten afgezette shah Mohammed Reza Pahlavi. Deze bereidde in 1971 tussen de ruïnes een weelderige ontvangst voor wereldleiders, waarmee hij veel kwaad bloed zette. Zijn tegenstanders spraken er schande van dat de shah mooie sier maakte terwijl het overgrote deel van de bevolking in bittere armoe leefde.

„Na de revolutie was er geen geld en waren er geen deskundigen om Iraniërs op te leiden”, zegt Talebian. „Het was een moeilijke tijd.” Nu wordt er meer geld vrijgemaakt voor Persepolis, dat door de Verenigde Naties tot werelderfgoed is uitgeroepen. Maar geld kan weinig doen aan het opkruipen van de moderne tijd.

Het islamitisch bewind heeft in de jaren ’80 de bevolkingsgroei gestimuleerd, wat heeft geresulteerd in een verdubbeling van het aantal inwoners. Steden als Shiraz barstten uit hun voegen. Tegelijk werden in een campagne voor economische zelfredzaamheid overal grote staatsfabrieken uit de grond gestampt.

Sommige onderzoekers geloven dat Persepolis in 518 voor Christus werd gebouwd als een aardse voorstelling van het poaradijs: een grote dubbele trap die toegang geeft tot brede terrassen die tegen de zon werden beschermd door daken die rustten op driekleurige houten zuilen. Het bouwwerk moest ook duidelijk maken hoe ver de invloed van Perzië toendertijd reikte. Een van de bas-reliëfs toont gezanten uit verre streken die geschenken aandragen, zoals Afrikanen die een kameel meevoeren, Armenen met mandflessen wijn en Centraal-Aziaten met balen stof. Deskundigen denken dat het offerandes betrof ter gelegenheid van de lentenacht-evening, Nowruz, die de Iraniërs nog steeds als hun nieuwjaar vieren.

Persepolis werd rond 330 voor Christus verwoest door Alexander de Grote. Daarna bleven zijn ruïnes eeuwenlang onaangetast, beschermd door zandduinen, een droog klimaat en zuivere woestijnwind. De hoeders van het momument voelen zich tegenover de nieuwe bedreiging hulpeloos en bitter. Eerder deze maand eiste een groep parlementsleden en intellectuelen in een open brief dat er dringend moet worden ingegrepen om Persepolis te behouden en zo een ’nationale ramp’ af te wenden.

„Wij vechten tegen stadsuitbreiding en de druk van een groeiende bevolking”, zegt Mohammad Hassan Talebian, hoofdonderzoeker bij de Iraanse Organisatie voor Cultureel Erfgoed. „Ik ben heel, heel bezorgd over de toekomst van Persepolis.” De oudheidkundigen willen dat er een bufferzone om Persepolis wordt ingsteld en dat fabrieken worden uitgerust met zuiveringsinstallaties. „We kunnen de huizen en fabrieken niet afbreken”, zegt Talebian. „Proberen te voorkomen dat ze nog dichterbij komen is het enige wat we kunnen doen.”

Persepolis is uitermate gevoelig voor vervuiling omdat de steen waaruit het is opgebouwd rijk is aan calciet, de basis van kalksteen en marmer. De zure stoffen in de luchtvervuiling tasten het calciet direct aan. De archeologen hebben een deel van Persepolis overdekt om het tegen de zure regen en heftige temperatuursadchommelingen te beschermen. Maar daardoor ontstaat vocht, wat ook weer schadelijk is. Momenteel wordt onderzocht welke stoffen de meeste schade berokkenen, om aan de hand daarvan een conserveringsplan te kunnen opstellen. „Het is onze plicht Persepolis te redden”, zegt hoofdarcheoloog Mosayeb Amiri. „De naam Persepolis is identiek met de naam van Iran.”