Leek de huidige bondskanselier Gerhard Schröder met zijn sociaal-democratische SPD aanvankelijk op een smadelijke nederlaag af te koersen, thans is de strijd weer volledig open. De christen-democratische combinatie CDU/CSU wordt niet meer slapend rijk en moet er hard voor knokken. Schröder heeft zijn tegen het arrogante aanleunende zelfvertrouwen volledig terug. De politieke leider die het vertrouwen van de argwanend gestemde Duitse kiezer weet te winnen, zal de nieuwe regering aanvoeren.

De Duitse kiezer is namelijk angstig en wantrouwend geworden. Vanaf 1945 is het in West-Duitsland steeds -met kleine afdalingen tussendoor- economisch en financieel bergopwaarts gegaan. Daarom was het gros van de DDR-burgers zo vol verwachting over de aansluiting bij het succesverhaal van de Bondsrepubliek Duitsland in 1990. Die verwachting is bepaald niet uitgekomen.

Pensioenen
Wie nu door de binnenstad van steden als Duisburg, Bielefeld en Essen loopt, kan het niet ontgaan dat er tekenen van teruggang en verval zijn. Van gezelligheid is al helemaal geen sprake. Daar zorgen de nodige drinkebroers en zwervers wel voor. Graffiti doet de rest. De Duitse steden hebben enorme schulden. Hoe rijk de gemiddelde Duitser particulier ook mag zijn (er zijn meer dan 750.000 euromiljonairs in Duitsland, Oskar Lafontaine is een van hen!), de malaise heeft het land in zijn greep.

De politieke partijen spelen daar uiteraard op in en proberen een florissanter toekomstbeeld te schetsen dan het scenario dat de kiezers nu vrezen. Maar de Duitse burger opnieuw moed in te spreken en tot hernieuwd elan aan te zetten is een zware taak. Zal Angela Merkel van de CDU in staat zijn die taak overtuigend te vervullen? Dat hangt van Merkels persoonlijke betrokkenheid en oprechtheid af. En het hangt af van de bereidheid van de Duitse burger te aanvaarden dat de zeven jaren van overvloed voorbij zijn en dat de zeven magere jaren zijn aangebroken.

Een van de gevoeligste onderwerpen binnen de huidige verkiezingsstrijd is de toekomst van de pensioenen. In Duitsland verdient de werkende generatie het pensioen van de 65-plussers en van de vroeg gepensioneerden. Wanneer de verhouding van actieven tot gepensioneerden uit balans raakt, zal de financiering van het pensioen op een andere dan de solidaire manier moeten plaatsvinden.

Kunststuk
Vandaar dat deskundigen in Duitsland het noodzakelijk achten dat er in Duitsland een ”Grundrente” komt, een basispensioen, en dat de pensioengerechtigde leeftijd voor mannen en vrouwen omhooggaat naar 67 jaar. Een tweede belangrijk onderwerp vormen de belastingen. Hoe kan de regering de bedrijven (vooral uit het midden- en kleinbedrijf) ontzien die zuchten en steunen onder de zeer hoge lonen voor hun werknemers?

De vermaarde jurist Paul Kirchhof, lid van het ”Kompetenzteam” van Angela Merkel en beoogd minister van Financiën, is voor rigoureuze hervormingen, in de eerste plaats van de inkomstenbelasting. Zullen de Duitse kiezers bereid zijn ingrijpende veranderingen van de belastingen innerlijk te dragen? Zullen ze meegaan in de wijzigingen van het ontslagrecht dat nu eveneens ter discussie staat?

Het onderwijs in Duitsland, dat tot de bevoegdheden van de afzonderlijke deelstaten behoort, staat er behalve in Beieren en Baden-Württemberg in vergelijking met de rest van Europa niet best voor. Daarom zal de politieke discussie ook over de toekomst van het onderwijs in Duitsland moeten gaan.

Het zou een droevige zaak zijn wanneer de verkiezingsstrijd alleen om economische en financiële onderwerpen draaide. Dat zou een bevestiging zijn van de hardnekkige voorstelling dat Duitsland een door en door materialistisch land is, gruwelijk verwend, voortdurend ach en wee roepend, wanneer het overvloedige leven een beetje moet afslanken.

Het kunststuk dat de rivaliserende politici Schröder en Merkel moeten zien te volbrengen is het combineren van geruststelling van de kiezers betreffende de toekomst van de Duitse economie met het leggen van het fundament voor een nieuwe Duitse samenleving. De Duitse kiezer zal ervan overtuigd moeten worden dat de mens niet bij brood alleen leeft, dat de dubbel belegde boterham voorbij is en dat er niet-materiële waarden zijn die aan het leven zijn eigenlijke kwaliteit schenken.

Zelfrespect
Dat zijn religieuze en ethische waarden, zoals de bescherming van het gezinsleven en van het kwetsbare kind in het bijzonder, en de eerbied voor Gods schepping die ons als pand is toevertrouwd. Ik denk dat Angela Merkel voor die mentaliteitsverandering de beste papieren heeft, namelijk de papieren van de in het Duitse volksleven vanaf de Romantiek diep verankerde eenheid van christelijk geloof en overheid.

Merkel is ook bij uitstek in staat om de ontredderde burgers in de nieuwe ”Länder” van de Bondsrepubliek hun geschiedenis en hun zelfrespect terug te geven. Als zij de juiste toon treft, krijgt Oskar Lafontaine, het boegbeeld van de nieuwe Linkspartei, niet het grote aantal stemmen waarop hij nu rekent.

We zullen tot 18 september nog veel te horen krijgen over lonen, belastingen, aftrekposten, pensioenen, ontslagregelingen en leerdoelen binnen het onderwijs. Hopelijk gelukt het Angela Merkel om als haar boodschap over te brengen dat Duitsland een nieuwe periode van zijn geschiedenis is ingegaan. Niet de details, maar de samenhang, niet het afzonderlijke, maar het totaal, niet de korte termijn van het loonzakje, maar het toekomstperspectief van een harmonische en door waarden gedragen samenleving, dat is wat nu aan de Duitse kiezers moet worden gepresenteerd.

Als de kiezers voelen dat Angela Merkel’s pleidooi voor een andere mentaliteit echt en goed is, dan moet zij met haar CDU als winnares uit de bus kunnen komen.

De auteur doceert Duitsland-studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen.