Nederland telt 80.000 kilometer rioleringsbuizen en 20.000 kilometer aan druk- en persleidingen. De kwaliteit van de riolering is in het algemeen goed, zo blijkt uit de vanmiddag gepresenteerde ”Rioleringsatlas van Nederland”. Onderhoud vraagt op dit moment zo’n 1,1 miljard euro per jaar. Om de verwachte extra investeringen te kunnen betalen, moeten gemeentebesturen de rioolbelasting binnen tien jaar verdubbelen.

Bergen op Zoom steekt op dit moment ongeveer 5 miljoen euro in de renovatie van zijn hoofdriool. Deze zogenaamde Grebbe voert circa 70 procent van het afvalwater uit de stad af en kan zeker 275 kuub per uur verwerken. Het ondergrondse open riool, dat dateert uit circa 1600,maakt plaats voor een gesloten systeem, waarbij huisaansluitingen regelrecht worden aangesloten op een afvoerpijp met een diameter van 90 centimeter. De Brabanders scheiden daarbij in de toekomst afvalwater en regenwater.

Het onderaardse bouwwerk, pakweg 4 meter hoog en 4 meter breed, slingert onzichtbaar onder het hart van de stad. Ooit maakte de turfvaart gebruik van deze watergang. In de loop der jaren zijn steeds meer stukken afgedicht. Sinds de Tweede Wereldoorlog gaat het 750 meter lange gemetselde hoofdriool volledig schuil onder bebouwing en bestrating.

Een smalle ladder geeft toegang tot het restauratieproject. Enkele bouwlampen werpen een spookachtig licht op de historische gewelven. Drie ventilators voeren 24 uur per dag frisse lucht aan. Geen overbodige luxe. Op de bodem, naast de nieuwe afvoerbuis, liggen restanten van uitwerpselen en snippers wc-papier. „Er komt hier van alles naar beneden”, vertelt Ron Govers, voorman van het voor Nederland unieke restauratieproject.

Staande op een steiger vervangen twee bouwvakkers een afvoerbuis. De opening drupt onheilspellend. Haast is geboden. Boven kan een bewoner elk moment een grote boodschap sturen. „Als je er niet op bedacht bent, krijg je de volle laag”, legt de waterbouwkundig restaurateur uit. „Wij zijn er echter op getraind. We horen de lading meestal aankomen.”

De meeste afvoerbuizen uit de huizen zijn inmiddels aangesloten op de nieuwe hoofdafvoer. Daarmee is de periode voorbij dat Govers met een waterdicht werkpak door de metershoge smurrie moest waden.

De toog van schoonmetselwerk is dringend aan onderhoud toe. Govers wijst naar het plafond. Negen stalen balken op een rij zijn nagenoeg doorgerot. „Als ik hier boven woonde, zou ik mijn bankstel snel verschuiven”, zegt de bouwvakker.

Koninklijke Van Drunen, onderdeel van bouwconcern Heijmans, brengt binnenkort nieuwe stalen balken aan. „Soms prikken we door de vloer heen en kijken we bij mensen in de kelder.”

Ongevaarlijk is het werk onder de grond niet. Achter in de tunnel snuffelt een eenzame rat. „Dat is Frits”, wijst Govers. „Bij de start hebben we tientallen ratten moeten verjagen.” Door de aanwezigheid van die beesten en de smerige werkomgeving is het gevaar op ernstige ziektes levensgroot. Bouwvakkers mogen daarom alleen na een reeks inentingen het riool in. Bovendien moeten ze elk jaar bloed prikken op eventuele infecties.

De bouwvakkers hebben tijdens hun werk altijd een portofoon en een explosiemeter bij zich. Dit apparaat signaleert gevaarlijke gassen en waarschuwt voor zuurstofgebrek. Op het moment dat er bouwvakkers onder de grond verdwijnen, moet er een collega bij de ingang, op de putdeksel, de wacht houden. Vooral bij regenachtig weer is zo’n buitenwacht van groot belang. Regen kan het onderaardse gewelf in snel tempo onder water zetten.

Groot was de schrik toen drie weken voor de bouwvak de buitenwacht geen verbinding meer kreeg met zijn collega’s. De wachtpost waarschuwde 1-1-2. Brandweer, ambulance en politie rukten met groot materieel uit. „Toen wij even een luchtje wilden scheppen, kwamen we onderweg twee brandweermannen met perslucht tegen. Boven de stad cirkelde al een traumaheli”, vertelt Govers. De melding bleek loos alarm. De portofoon was defect. „Toch fijn om te weten dat de hulpdiensten adequaat reageren.”

Het renovatieproject moet volgens wettelijk voorschrift verschillende vluchtwegen kennen. Op verschillende plaatsen kunnen de restaurateurs door een putdeksel naar boven klimmen. Een van de vluchtwegen blijkt zich onder een terras in de binnenstad te bevinden. „Met de Kerst kwamen we precies in een levende kerststal uit.”