Twaalf jaar lang hebben chaos en geweld in Burundi geregeerd. Bij de bloedige burgeroorlog tussen Hutu’s en Tutsi’s hebben naar schatting 300.000 mensen het leven verloren, met als dieptepunt de massaslachtingen in de jaren ’90. In buurland Rwanda voltrok zich een vergelijkbaar proces. Daar vielen bij de genocide van 1994 tussen de 800.000 en de 1 miljoen doden.

In 1999 gingen de strijdende partijen voor het eerst om de tafel zitten, onder leiding van de Tanzaniaanse oud-president Julius Nyerere. Hoewel de Burundese regering met drie Tutsi-rebellengroeperingen een staakt-het-vuren overeenkwam, weigerden enkele Hutu-bewegingen de wapens neer te leggen. In 2003 ondertekende de leider van de belangrijkste Hutu-rebellenbeweging FDD, Pierre Nkurunziza, echter een bestand tijdens een top van Afrikaanse leiders in Tanzania.

Sinds 2003, na een verzoek van de toenmalige Burundese president, is Nederland intensief bij het vredesproces in Burundi betrokken geweest. Minister Van Ardenne van Ontwikkelingssamenwerking bezocht het gebied een aantal keren persoonlijk en faciliteerde vredesbesprekingen in de bossen van Oisterwijk en in Afrika. Die leidden uiteindelijk tot een nieuwe grondwet en de eerste vrije parlementsverkiezingen in het land, in juli dit jaar. Deze maand koos de volksvertegenwoordiging Pierre Nkurunziza tot president.

De inauguratie van het kersverse staatshoofd is voor Van Ardenne de kroon op haar inspanningen. „Dit is voor mij een persoonlijke voldoening. Niet alleen voor mezelf, maar ook voor Nederland en voor onze mensen die zich hier enorm voor hebben ingezet”, meldt ze kort na de beëdigingsceremonie telefonisch vanuit Bujumbura.

De bewindsvrouw waarschuwt echter dat het vredesproces nog niet is afgerond. „Er is één rebellenbeweging die nog moet meedoen. Daar gaan we de komende tijd mee verder. Als ik echter zie wat we tot nu toe hebben bereikt, heb ik enorme hoop dat we eindelijk de goede kant op gaan.”

Van Ardenne verwacht dat het proces in Burundi ook zijn uitstraling op het door geweld geteisterde buurland Congo zal hebben. „Dit is een goed voorbeeld voor de Democratische Republiek Congo en voor de Congolese bevolking. De Congolese vertegenwoordigers die hier bij de beëdiging waren, moesten ook erkennen dat Burundi hen is voorgegaan.”

In het verleden zijn in Burundi en andere Afrikaanse landen wel vaker akkoorden gesloten, maar die hielden over het algemeen niet lang stand. Heeft u dit keer wél hoop op een duurzame vrede?
„De wereld is de laatste jaren toch wel anders tegen conflicten gaan aankijken. We pakken de situatie nu anders aan: we geven niet alleen ontwikkelingshulp, maar zorgen ook voor stabiliteit en veiligheid. Wij hebben dat gedaan door leger en politie te trainen en zullen daar ook in de toekomst mee doorgaan. Het tweede is dat we het vooral samen moeten doen, als Afrikaanse landen of via de VN.”

Vorig jaar augustus vermoordden Hutu-rebellen nog 160 vluchtelingen in een opvangkamp. Is dat niet het bewijs dat de vlam zo weer in de pan kan slaan?
„Dat kan altijd. Het risico ligt echter niet in Burundi, maar in Congo. Er is een strook langs de grens waar rebellen nog altijd actief zijn. Overigens hebben wij de VN-vredesmacht, onder leiding van de Nederlandse generaal Patrick Cammaert, versterkt, waardoor we de afgelopen tijd weinig problemen hebben gehad.”

Etnische verdeeldheid vormde de wortel van het conflict in Burundi. Heeft u de indruk dat die verdeeldheid afneemt?
„De vertegenwoordiging van de verschillende etnische groepen is nu veel beter geregeld. In de grondwet staat precies beschreven hoe de posten moeten worden verdeeld. Dat is niet voor tweeërlei uitleg vatbaar en kan veel problemen oplossen. De nieuwe president is weliswaar een Hutu, maar hij is een verzoenend type. Ik ben ervan overtuigd dat hij met Tutsi’s om de tafel kan zitten. Het belangrijkste is echter dat hij het vredesdividend zichtbaar maakt voor de bevolking. De mensen willen stabiliteit, economische vooruitgang, rust. En het kán. Burundi heeft de potentie een welvarend land te worden.”

Heeft Burundi behalve aan wederopbouw ook niet behoefte aan gerechtigheid, vooral na de massaslachtingen?
„Er waren ook rechters bij de inauguratie aanwezig, in vol ornaat. Er zijn afspraken gemaakt over het opzetten van een verzoeningscommissie. Maar dat is iets wat de Burundezen echt zelf zullen moeten doen.”

Ondanks de intensieve betrokkenheid van Nederland bij de vredesonderhandelingen werd financiële hulp tot nu toe op ad-hocbasis gegeven. Kan Burundi wat de minister betreft in de nabije toekomst een ’normale’ ontwikkelingsrelatie tegemoet zien?
„Burundi ligt in een voorkeursregio voor Nederland, maar is geen partner. Ik ben wel bereid om daarover na te denken, maar die vraag is nu nog niet aan de orde. Wél hebben we ons opnieuw gecommitteerd aan de wederopbouw. We hebben ook van de VN het verzoek gekregen zitting te nemen in het zogenaamde Burundi Partner Forum dat zich met het verdere vredesproces en de wederopbouw zal bezighouden. En vanaf 1 september hebben we permanent een Nederlandse diplomaat in Bujumbura die voorlopig van de gastvrijheid van de Belgische ambassade zal gebruikmaken.”