Het is de eerste keer in Japan dat de bevolkingsomvang zo sterk terugliep in zes maanden tijd. Het is niet te zeggen of deze trend zich voortzet in de tweede helft van het jaar. De val is gedeeltelijk toe te schrijven aan een unieke situatie. Gedurende de eerste drie maanden van dit jaar heerste er een griepepidemie in Japan die elke maand zo’n 100.000 levens eiste.

Er werden echter ook minder kinderen geboren. Het aantal geboortes per maand lag tussen de 2400 en 5800 lager dan vorig jaar. Het Japanse geboortecijfer is een van de laagste ter wereld. Het ligt nu op 1,288. Gewoonlijk wordt 2,1 gezien als het minimum om de bevolking op peil te houden.

De Japanse overheid zoekt al langer naar methodes om het jaarlijks dalende geboortecijfer weer op te krikken, maar ze heeft tot nog toe totaal geen effectieve strategie ontwikkeld. Het grootste probleem is dat de wetgevers in Tokio, vooral mannen, het probleem niet echt begrijpen.

Recente onderzoeken tonen aan dat veel echtparen graag kinderen willen, maar dat zij het financieel of praktisch niet zien zitten. Kinderen zijn een kostbare investering in Japan. Het Japanse ministerie van Economie, Handel en Industrie berekende dit jaar dat de opvoeding van een kind tot zijn 21e levensjaar tussen de 13 en 60 miljoen yen (96.000 tot 444.000 euro) kost.

De financiële lasten zijn niet het enige probleem. Het grootste obstakel is de arbeidsplaats, bleek uit een recent onderzoek van het ministerie van Volksgezondheid. Het vroeg meer dan 1000 Japanners wat hen het meest zou bewegen om kinderen te krijgen. Zo’n 43 procent antwoordde: „een arbeidsplaats die het gemakkelijk maakt om te werken, zelfs met kinderen.” Op de tweede plaats, met 32 procent, kwam „een verhoging van de kinderbijslag.”

Zo’n 54 procent van de ondervraagden antwoordde dat zij meer tijd met hun kinderen willen doorbrengen, zelfs als dat betekent dat hun inkomen zal dalen. Het zijn vooral mannen van in de dertig en de veertig die deze wens hebben.

Vrijwel iedereen is het erover eens dat Japan het zich kan veroorloven om meer overheidsgeld beschikbaar te stellen voor kinderen. Zo’n 85 procent antwoordde dat de overheid kinderbijstand moet bekostigen door „te snijden in openbare werken en administratieve uitgaven.” Japan verdrinkt in de openbare werken die door de overheid zijn bekostigd maar zijn uitgelopen op een fiasco. Overal stuit je op leegstaande hotels en doodlopende snelwegen.

Een ander onderzoek van het ministerie van Volksgezondheid toont dat meer flexibele werksituaties inderdaad hogere geboortecijfers kan opleveren. In Japanse steden waar moeders vaste banen hebben en vaders minder overwerken, schiet het geboortecijfer omhoog. In kleine steden, zoals Yamagata en Toyama, in het noorden van Japan, zijn er meer werkende moeders met een vaste baan en is het geboortecijfer hoger dan het nationale gemiddelde.

Het geboortecijfer ligt vooral laag in grote steden, waar veel vrouwen vaak in deeltijd werken. In megasteden als Tokio, een stad met 13 miljoen inwoners, waar de vaders doorgaans meer dan zestig uur per week werken, liggen de geboortecijfers het laagst.

Het geboortecijfer loopt snel terug in Japan en tegelijkertijd vergrijst de bevolking in hoog tempo. Op dit moment is 20 procent van de Japanse bevolking ouder dan 65 jaar oud. In 2025 zal dit percentage zijn opgelopen tot 35 procent.

Vergelijk dit met de situatie in Europa. In Duitsland stijgt over de volgende 57 jaar het percentage 65-plussers van 10 naar 20 percent. In het Verenigd Koninkrijk duurt het ongeveer 80 jaar. In Japan stijgt het binnen 21 jaar naar 30 percent.

Minder kinderen en meer ouderen betekent minder werkenden. Vanaf 2005 neemt elk jaar het aantal werkende Japanners met maar liefst 1 procent af. Er is een grote kans dat het sociale vangnet deze dubbele klap van vergrijzing en minder jongeren niet aankan. De uitkeringen gaan omlaag, de belastingen moeten drastisch omhoog. Slechts 18 procent van de Japanners verwacht dat zij hetzelfde pensioen zullen ontvangen als hun ouders.

Dat gebrek aan vertrouwen levert weer allerlei nieuwe problemen op. Veel Japanners zijn ermee opgehouden om een bijdrage te leveren aan het verplichte staatspensioen. „Ik krijg het toch nooit terug”, zeggen zij. Een systeem dat al onder druk staat krijgt het hierdoor nog zwaarder.

Immigratie kan een oplossing bieden, maar daarop rust een taboe. In plaats daarvan lijken veel politici te vertrouwen op de beroemde technische inventiviteit van Japan. Robotjes in plaats van kindjes.