„Kan een goed persoon die geen aanhanger is van uw geloof naar de hemel gaan of de zaligheid verkrijgen, of niet?” luidde een van de vragen in het onderzoek. Van de evangelicalen die de enquête invulden (33 procent van in totaal 1004 Amerikanen van 18 jaar of ouder) antwoordde 68 procent met ja, 22 procent met nee; 10 procent zei het niet te weten. Newsweek en Beliefnet trokken hieruit de conclusie dat een groot aantal Amerikaanse evangelicalen een centraal element van de christelijke theologie, namelijk dat Jezus de enige Weg ten leven is, in twijfel trekt.

Nooit onderzocht
„Wat Nederland betreft”, zegt Bert Roor, hoofd communicatie en fondsenwerving van de Evangelische Alliantie, „is het goed om te beseffen dat deze vraag nooit is gesteld. Het bekendste onderzoek onder evangelischen, dat van VU-godsdienstsocioloog prof. dr. Hijme Stoffels, dateert alweer uit 1990. Inmiddels is er zo ongeveer een nieuwe generatie evangelischen aangetreden. Het zou dus interessant zijn zo’n onderzoek nog eens uit te voeren.”

Zijn vermoeden is echter dat de situatie hier anders is dan in de Verenigde Staten. „In Amerika zijn de omvang en de invloed van het evangelicale christendom zo groot geworden dat het trekjes krijgt van een cultuurchristendom. De evangelische beweging in Nederland, met veel minder invloed, is sterk christocentrisch georiënteerd. De beweging wordt voor een deel ook gevoed door jonge mensen die afkomstig zijn uit de orthodoxe kerken. Zij maken de overstap naar een evangelische gemeente omdat zij zich daar, wat de vormen betreft bijvoorbeeld, meer thuis voelen. Maar zij nemen hun orthodoxe geloof vaak gewoon mee.”

Aan de andere kant, aldus Roor, wordt de evangelische beweging gevoed door „mensen die het niet meer uithouden in de vrijzinnigheid, en die zich aansluiten bij een gemeente waar ze nog wel horen dat er alleen behoud is in Jezus Christus. Goed, het is een nogal sociologisch verhaal, maar zo ligt het volgens mij wel. Ik vang geen signalen op dat er binnen onze achterban wordt getwijfeld of Jezus wel de enige Weg is. Sterker nog: op het moment dat je die belijdenis loslaat, plaats je jezelf buiten de evangelische beweging. En natuurlijk gebeurt dat. Vaak zijn dat dan mensen die inhoudelijk allang hadden afgehaakt. Overigens zal dat in reformatorische kring niet anders zijn.”

„Waar ik mee te maken heb, is het Woord van God”, zegt de EA-woordvoerder. „En dat zegt met goddelijk gezag dat Jezus de Zoon van God is, en de enige Weg ten leven. En dat hebben wij als maatstaf te nemen.”

Twijfels
Roor vraagt zich wel af of de respondenten die de vraag in het Newsweek/Beliefnet-onderzoek met ja beantwoordden, daarmee ook aangaven dat ze Jezus niet (langer) als de enige Weg tot de zaligheid beschouwen. „Het zou kunnen zijn dat deze mensen ervan overtuigd zijn dat Hij dat wel is, maar dat er tegelijkertijd iets van innerlijke onzekerheid was: „Wie ben ik dat ik hierover iets zou kunnen zeggen? Het oordeel is niet aan mij.””

Dan hadden zij toch de antwoordmogelijkheid ”Ik weet het niet” kunnen aankruisen?
„Dat is waar. In dat opzicht verbaast het me wel dat maar zo’n 10 procent dat heeft gedaan; ik vind die 68 procent ook erg hoog. Maar ik denk wel dat een iets andere vraagstelling ook andere antwoorden had opgeleverd.”

Prof. dr. Stoffels, hoogleraar godsdienstsociologie in Amsterdam, heeft eveneens zijn twijfels bij de manier waarop de onderzoeksvraag is geformuleerd. „Evangelicalen zullen voor zichzelf zeker zeggen dat er maar één Weg is. Dat is zelfs min of meer hun handelsmerk: Jesus One Way. Maar de vraag is wat tricky gesteld. Op een stelling zoals ”Er zit in andere geloven ook wel iets goeds” krijg je bijvoorbeeld ook veel jazeggers. Ik denk dat als de vraag langs de meer dogmatische lijnen was gesteld, er andere percentages waren uitgekomen.”

De 1004 respondenten die aan het onderzoek meededen, lijken wel een afspiegeling te vormen van de Amerikaanse bevolking, denkt Stoffels. In die zin lijkt het onderzoek representatief. Van de ondervraagden noemde namelijk 85 procent zich christen (van wie 33 procent zichzelf aanduidde als „evangelicaal protestant”), 5 procent zich niet-christen en 6 procent atheïst, agnost of „niets”; 4 procent had niets ingevuld.

Nattevingerwerk
Over de opvattingen van evangelischen in Nederland anno 2005 en eventuele verschuivingen daarin ten opzichte van vijftien jaar geleden durft de Amsterdamse hoogleraar „eigenlijk geen uitspraken te doen. Dat zou nattevingerwerk zijn. Al heb ik wel de indruk dat ze wat gematigder zijn geworden, en de evangelische beweging als geheel wat pluriformer werd. Het is een bont gezelschap. Maar dat was het vijftien jaar geleden ook al.”

In zijn eigen onderzoek onder evangelischen, waarvan de resultaten werden gepubliceerd in zijn boek ”Wandelen in het licht” (1990), legde hij de ondervraagden een stelling voor die enigszins vergelijkbaar is met de vraag in het Amerikaanse onderzoek.

„Na hun dood”, luidde deze, „gaan de ongelovigen naar de hel.” Hiermee was 59 procent van de respondenten het destijds eens, 9 procent het sterk oneens, terwijl 32 procent aangaf er onzeker over te zijn. Stoffels: „Heel wat mensen schreven er toen iets bij als: „Daar ga ik niet over”, of „Daar ben ik heel terughoudend in, dat oordeel komt mij niet toe.” Een vergelijkbare houding proef ik nu bij de evangelicalen in het Amerikaanse onderzoek. Maar erg sterk vind ik het allemaal niet. Ik vraag me ook echt af of de cijfers wel kloppen. Nee, ik kan hier nog niet zo veel chocola van maken.”