Moslims en christenen moeten de strijd aangaan met de wrok en de onverdraagzaamheid die volgens de paus de wortels zijn van het terroristische geweld. „Als wij er samen in slagen elk spoor van wrok uit onze harten te verwijderen, elke vorm van onverdraagzaamheid te weerstaan, ons te verzetten tegen elke uiting van geweld, dan kunnen wij de golf van het wrede fanatisme keren die de wereldvrede verhindert.”

De paus noemde terrorisme „pervers en afschuwelijk.” „Degenen die achter terreuraanslagen zitten, hebben kennelijk de bedoeling onze relaties te vergiftigen. Met gebruik van alle middelen, waaronder religie, verweren zij zich tegen elke poging een vreedzaam, samen eerlijk en rustig leven op te bouwen.”

Moslimleiders spelen volgens de paus een belangrijke rol in het voorkomen van moslimterreur. Zij moeten jongeren via onderwijs duidelijk maken wat de islam werkelijk betekent, vindt de paus.

”Vaticaan-watchers” omschrijven de toespraak van de paus als ongewoon betrokken. Het was voor het eerst sinds zijn aantreden dat de paus zich uitvoerig uitliet over het islamitisch terrorisme.

De bij het gesprek aanwezige moslimleiders verwelkomden de oproep van de paus tot een dialoog. Een van hen zei dat „het tijd is het donkere tijdperk in onze gezamenlijke geschiedenis af te sluiten.” In Duitsland wonen circa 3 miljoen moslims, van wie de meesten oorspronkelijk afkomstig zijn uit Turkije.

Benedictus woonde zaterdag een avondwake bij op het Marienfeld in de buurt van Keulen. Ongeveer 700.000 jongeren verwelkomden hem aan de vooravond van het slot van de WJD.

Benedictus, die de menigte toesprak, zei dat er „veel is om kritiek op te hebben” binnen de Rooms-Katholieke Kerk. Hij herinnerde aan Johannes Paulus II, „die vergiffenis vroeg voor al het verkeerde dat er in de loop van de geschiedenis is gebeurd.” Benedictus’ voorganger heeft zich onder meer verontschuldigd voor de inquisitie in de Middeleeuwen en voor misdaden tegen joden.

De paus droeg zondag voor meer dan een miljoen jonge bedevaartgangers de mis op. „Vrijheid is niet alleen genieten van het leven in totale autonomie”, zei hij. „Het gaat eerder om leven naar de maat van waarheid en goedheid, zodat we zelf waarachtig en goed kunnen worden.”

In zijn preek waarschuwde de paus voor religie zonder leiderschap van de kerk. God wordt vreemd genoeg vaak vergeten, zei hij, terwijl een gevoel van frustratie en onvrede tegelijkertijd tot „een nieuwe explosie van religie” heeft geleid.

Dat hoeft volgens hem niet alleen maar slecht te zijn, maar op den duur kan religie op die manier bijna een consumptieartikel worden. „Mensen selecteren wat ze willen en sommigen weten er zelfs geld uit te slaan”, zei hij, maar „een doe-het-zelfreligie kan ons uiteindelijk niet helpen.”

De paus drong er bij de jongeren op aan tijd vrij te maken om zondags geregeld naar de kerk te gaan.

Aan het eind van de mis maakte de paus bekend dat de volgende Wereldjongerendag, in 2008, in het Australische Sydney wordt gehouden.

De paus beëindigde de mis door de jongeren in het Frans, Engels, Italiaans, Pools, Portugees, Swahili, Tagalog (Filipijns) en Duits op te roepen de boodschap van liefde en vergeving van de kerk in de wereld te verspreiden.