De Leidse hoogleraar luidde woensdag tijdens de jaarvergadering van de Gereformeerde Bond in Nijkerk de noodklok. Hij hield daar een lezing met de titel ”Verkeert onze catechese in een crisis?” Hij definieerde catechese als het leerproces aan de kinderen en de jongeren van de christelijke gemeente dat hen ertoe wil brengen als gedoopte christenen te leven.

Op dit moment is het volgens hem niet zo dat deze catechese in haar voortbestaan wordt bedreigd. „Er is geen sprake van een directe bedreiging. Maar ik zeg er gelijk bij dat er voldoende signalen zijn die erop wijzen dat de catechese wel in zo’n crisis terecht kan komen. Dat gevaar is zeer reëel en kan wel eens dichtbij zijn.”

Hij denkt dat het zo ver kan komen dat er maar enkele of zelfs helemaal geen catechisanten meer zullen zijn. In eenderde van alle hervormde gemeenten wordt nu al geen gewone catechese meer gegeven, zo schat hij.

Prof. Verboom vangt al geruime tijd signalen op dat het niet zo goed gaat met de catechese in hervormd-gereformeerde gemeenten. Soms is er een drastische terugloop van het aantal catechisanten, er is sprake van ordeproblemen of er zijn motivatieproblemen. „Zelfs zeer gemotiveerde jongeren worden teleurgesteld op catechisatie omdat alles zo saai, zo monologisch is.”

Uit een klein onderzoek kwam, behalve positieve ervaringen, naar voren dat predikanten merken dat ze hun catechisanten niet meer bereiken. Veel catechisanten komen niet geregeld in de kerk en de meesten zien de relevantie van het geloven niet in. Ze ervaren de kerk niet als belangrijk in hun leven. Bij veel jongeren bestaat een innerlijke vervreemding en bevreemding als het gaat om de kernzaken van de Bijbel en de gereformeerde traditie.

De betrokkenheid van ouders en kerkenraad is minimaal. Een kerkenraad bleek meer geïnteresseerd in orde en aantal dan in inhoud en doel. Catechese is voor jongeren een marginaal verschijnsel geworden. Alles gaat voor: sport, muziek, school. Uit het hoofd leren is er nauwelijks meer bij. De hoogleraar gaf hierbij aan dat het onderzoek niet representatief is voor hervormd-gereformeerde gemeenten in het algemeen. Er zijn gemeenten waar het beter gaat, maar er zijn ook gemeenten waar het minder gaat en waar de reguliere catechese is ingeruild voor alternatieve vormen.

Als diepste oorzaak voor de problemen noemde prof. Verboom het feit dat niemand uit zichzelf belangstelling heeft voor de dingen van Gods koninkrijk. Ook de jongeren van vandaag niet. „Maar daarmee kunnen we het probleem niet afdoen. Want dat was in het verleden, toen het met de catechese beter ging, ook al zo.” Ook wees de hoogleraar op de doorgaande secularisatie. „Maar er is meer over te zeggen.”

Vragenderwijs noemde prof. Verboom nog enkele andere oorzaken. „Zou het kunnen zijn dat er in veel gemeente een chronische onderwaardering van de catechese wordt gevonden? Dan gaat men er gewoon van uit dat de catechisatie elke winter wordt gegeven. En het mag ook niet te veel geld kosten. Catechisatieruimten zijn vaak ongezellig, weinig inspirerend en niet functioneel. Vaak zijn de leermiddelen gebrekkig en ontbreken de elementaire leermiddelen zoals een goed bord, video- of dia-apparatuur, een overheadprojector.”

„Zou het kunnen zijn dat de chronische onderwaardering van de catechese in de gemeente ook tot uiting komt in het gebrek aan visie en beleid bij de kerkenraden? En hoe is het gesteld met de didactische kwaliteit van de leerprocessen? Zou het kunnen zijn dat catecheten te weinig zicht hebben op de mogelijkheden die gebruik van werkvormen biedt?”

Hij legde ook de vinger bij de situatie in de gezinnen en de geloofsopvoeding door de ouders. „Zou het kunnen zijn dat ouders niet echt geïnteresseerd zijn in de catechese van hun kinderen?” Kerkdienst en catechese komen los te staan van het leven thuis, stelde een predikant uit het onderzoek vast. „De godsdienst is uitbesteed aan de dominee en zijn helpers.” De hoogleraar riep ertoe op de crisis niet te ontkennen, maar te erkennen. „Hoe pijnlijk dat ook is. En het aan de Heere belijden, als we onze verantwoordelijkheden bewust of onbewust hebben verzuimd.”

Om uit de crisis te komen, adviseerde prof. Verboom allereerst om te bidden. „Maar dan ook werken en de door God gegeven middelen gebruiken.” Hij deed zes suggesties. Grondige doopcatechese aan ouders. „Niet maar een doopzitting of een doopgesprek, maar echt dooponderricht. Structureel in kringen.” Om het gebrek aan bijbelkennis en geloofskennis tegen te gaan, raadt prof. Verboom aan de leeftijd waarop jongeren met catechisatie beginnen, te verlagen naar tien jaar. „Jongeren boven de twaalf jaar willen in het algemeen niet meer uit hun hoofd leren.”

Daarnaast pleitte hij voor didactische trainingen voor catecheten, het instellen van een catechesecommissie en het verbeteren van de catecheseruimte en de leermiddelen. Verder ziet de hoogleraar graag dat er een conferentie over het thema komt.

Tijdens de jaarvergadering hield prof. dr. A. de Reuver een lezing over ”De Bijbel als bron van vroomheid”. Hij spoorde zijn gehoor ertoe aan voorrang te geven aan het meditatieve leven. Als de Bijbel voorwerp van onderzoek en informatie is, maar louter voorwerp blijft, zonder dat het komt tot een ontmoeting van hart tot hart, is dat onder de maat van het christelijk geloof, stelde de Utrechtse hoogleraar.